Babberich

Babberich: Snel door de tijd

800      De verspreiding van het Christelijk geloof over de Liemers vindt plaats.

1150    Halverwege de 12e eeuw wordt in het Liemerse land een begin gemaakt met de aanleg van dijken. Het zijn lage "zomerdijken" om het zomerwater te keren. Ruim honderd jaar later komen in de "Lijermersch" de eerste winterdijken.

Dijkaanleg met eenvoudige hulpmiddelen is een onvoorstelbaar omvangrijke klus, die naast vakmanschap vooral ook veel logistiek inzicht vraagt.

1175    Omstreeks deze tijd wordt een begin gemaakt met een grootscheepse ontginning van De Liemers. Er worden afwateringssloten gegegraven en de ontwaterde gronden worden verdeeld in kavels of "slagen". De naam van de buurtschap De Sleeg in Babberich / Holthuysen is verwant aan het Duitse woord "Schlaege" (in slagen of kavels verdeelde grond).

1250    Omstreeks deze tijd loopt al een belangrijke verkeersweg van Arnhem naar Keulen via een pontveer over de IJssel bij Westervoort, vervolgens via Groessen, Oud-Zevenaar, Babberich, Elten naar Emmerik en daarna verder langs de Rijn naar Keulen.

1290    Aan het eind van de dertiende eeuw is Doesburg verreweg het belangrijkste centrum in onze regio. De gehele Liemers tot aan Emmerik alsmede ook Doetinchem ressorteren onder het ambt Doesburg.

1328    De graven van Gelre en Kleef (Kleve) besluiten om een grote dijk aan te leggen van Babberich tot Giesbeek.

1339    Gelre, waartoe ook Babberich in deze tijd behoort, wordt door de keizer van Beieren tot hertogdom verheven. Het is een zeer groot en belangrijk hertogdom. Het omvat naast de huidige provincie Gelderland, grote delen van de huidige provincie Limburg (met ondermeer Venlo, Venray en Roermond) en delen van het huidige Noord-Rijnland-Westfalen met ondermeer het stadje Geldern, waarnaar het hertogdom Gelre en de latere provincie Gelderland zijn genoemd. Het hertogdom Kleve vormt een wig tussen de Noordelijke en de Zuidelijke delen van Gelre. De zelfstandigheid van Gelre eindigt in 1543.

Het hertogdom Gelre omvat omstreeks 1350: 1. Het Kwartier van Nijmegen (huidige Betuwe) 2. Het Kwartier van de Veluwe (ook genoemd het Kwartier van Arnhem) 3. Het Kwartier van Zutphen (de huidige Achterhoek en Liemers) 4. Het Kwartier van Roermond (het huidige Limburg en delen van Noord-Rijnland-Westfalen)

1340    Een Gelderse rentmeesterrekening vermeldt Betburg; dit is Babberig / Babberich. Uit deze rekening blijkt, dat tot de Lijmers gerekend worden: Weel, Betburg, Zevenaar, Angeroy (Loo), Westervoort, Beek en Zeddam,  Duiven en Groessen.

1342    In juli bezwijken rivierdijken waardoor een groot deel van de Liemers onder water blijft tot in de nazomer van 1343.

1355    Vanaf 1355 neemt de macht van Kleef in de Liemers sterk toe ten koste van Gelre.

Bezittingen van Gelre en Kleef (Kleve) in de Liemers omstreeks 1350 Voor 1350 bezit Kleef in de Liemers alleen Groessen, Leuven (tussen Oud-Zevenaar en Groessen), Oud-Zevenaar en Grondstein (nabij Elten). In de periode na 1355 worden o.a. ook Zevenaar, Huissen (Huussen), Wehl (Weel), Duiven, 't Loo, Ooy, Babberich, Eltingen en Elten deel van Kleve.

1380    Mechtelt, hertogin van Gelre, verkoopt kasteel Huize Babberich aan ridder Ernst Mom. Diens familie blijft gedurende een periode van twee eeuwen eigenaar van het kasteel, waarna het achtereenvolgens in handen komt van: de geslachten Van Zeller (eind 16e eeuw), Foppinga (17e eeuw), Van der Hoevelinck (1689), Von Rohe tot Elmpt (1731), Van Diest (1759), Van Heerdt en De Neree (1785).

1400    De naam Babberich komt in de middeleeuwen voor als Bedburg, Batberg Batbergenen Babberg. Doordat "berg" door de bewoners wordt uitgesproken als "ber-rig" wordt in de loop der tijd Babberg uitgesproken als "Babberig".

1406    Ambt Liemers (o.a. Zevenaar, Babberich, Duiven, Loo, Groessen, Wehl), van oorsprong Gelders grondgebied, wordt door Reinoud IV van Gelre aan het graafschap Kleef (Kleve) verpand.

Gezicht op Kleef (Kleve) omstreeks 1570, gravure van Frans Hogenberg
Het ambt Liemers, dat in 1406 wordt verpand aan Kleve, zou tot het begin van de 19e eeuw Duits blijven.

1431     Het gilde van Babberich en Holthuizen bestaat al. Het ontstaan ervan gaat vermoedelijk nog wel een eeuw terug.

1431    Om overledenen een waardige begrafenis te kunnen geven, wordt reeds in 1431 in Babberich en Holthuysen een begrafenisfonds opgericht. Afhankelijk van de inleg krijgt de overledene een fraaie doodskist met een verhoogd deksel of een eenvoudige kist, die alleen bestaat uit zes planken.

1491     Begin februari breekt de Rijndijk tussen Emmerik (Emmerich) en Rees door. Het gevolg is dat een groot gebied tot aan Doesburg onder water komt te staan.

1503      De zomer van 1503 verloopt zinderend heet en kurkdroog. Het is ook voor de inwoners van Babberich een ware beproeving.

1532     Oswald Graaf van den Bergh tekent protest aan omdat mensen uit Babberich hout hebben gehaald uit de Beekse heide.

1557     De vermaarde cartograaf Christiaan sGrooten, geograaf van de Spaanse koning Philips II, brengt het gewest Gelderland in kaart.

Een detail uit de kaart van Christiaan sGrooten betreffende de omgeving van Halsaff (kasteel Babberich) In de omgeving van Babberich zien we o.a. Sevenaer (Zevenaar) en Grontsteyn.

1567    Het algemene oproer bekend geworden als de Beeldenstorm gaat volledig aan de Liemers voorbij.

1568    Begin van de Tachtigjarige Oorlog. De strijd tussen Spaanse en Staatse troepen brengt de bevolking in de Liemers regelmatig tot wanhoop.  

De staatkundige indeling van de Liemers en de omgevende gebieden in de 16e eeuw
Geel: Kleefs gebied   Groen: Gelders / Staats gebied   Licht Groen: Berghs gebied   Wit: zelfstandig gebied Babberig is in deze tijd Kleefs gebied. 

1570     De periode 1570 tot 1600 is in de Liemers (en Achterhoek) een uiterst onrustige tijd. De bevolking is wanhopig door rondtrekkende plunderende troepen: De ene keer Staatse en de andere keer Spaanse troepen en daar tussendoor rondtrekkende muitende bendes. Verwoeste huizen en kerken, onbebouwde akkers, plundering, doodslag, zware maandelijkse oorlogscontributies en roof van hele veestapels zijn aan de orde van de dag.

1572    Begin juli worden 19 katholieke priesters uit Gorcum ontvoerd naar Den Briel. Als ze daar niet bereid zijn het katholieke geloof af te zweren worden ze een voor een opgehangen. De herinnering aan dit gebeuren, dat bekend staat als een van de dieptepunten in de opstand tegen Spanje, blijft tot ver in de 20e eeuw bij veel katholieken, ook in de Liemers, levend.

1573    Reeds eind oktober begint in de Liemers een lange zeer strenge winter waarin vrijwel alle wintervoorraden verloren gaan met grote tekorten en honger tot gevolg.

1581    De periode 1581 tot 1603 verloopt voor de bevolking in het Gelders - Kleefs grensgebied rampzalig. De Tachtigjarige Oorlog, een meedogenloze strijd tussen Spaanse en Staatse troepen, maakt veel slachtoffers onder de bevolking. Zowel Staatse (Hollandse) als Spaanse soldatenbendes trekken regelmatig plunderend en brandstichtend rond. De terreur wordt mede veroorzaakt door de slechte betaling van vooral de Staatse soldaten.

Plundering van een dorp geschilderd geschilderd door Pieter Molijn (Frans Halsmuseum, Haarlem)
Vooral tijdens de eerste helft van de Tachtigjarige Oorlog gaat ook de bevolking van de Liemers regelmatig gebukt onder de wreedheden en plunderingen van Hollandse en Spaanse soldaten.

1584    Op donderdag 26 januari vindt in de avonduren een dijkdoorbraak plaats bij de Oliemolen van Leuven / Leuffen (buurtschap tussen Oud-Zevenaar en Groessen). Het betreft de oudst bekende melding van een dijkdoorbraak in de Liemers.

1585    De Oud-Zevenaarse kerk, in die tijd de parochiekerk voor de bewoners van Babberik (Babberich), is door oorlogshandelingen in een ruine veranderd.  Het zal tot 1866 duren alvorens de kerk weer de oorspronkelijke vorm van 1350 terug heeft en het herstel volledig is afgerond.

1590    Het hertogdom Kleef, waartoe o.a (Oud-)Zevenaar, Babberich, Duiven, Groessen en Wehl behoren, protesteert in Den Haag tegen de woeste Staatse (Hollandse) soldaten die in Kleefs gebied rondtrekken. Er is sprake van "rooven, plunderen, vangen, spannen, branden, brandschatten, rantsoeneren, doodslaen en andere onchristelijke ende tirannieke, barbaarse tortuuren". De Staten Geneneraal antwoorden: "Wij moeten een vuur koelen van een brand waarvan het onvermijdelijk is, dat er vonken op de daken van de buren vallen".

1608    Een ontstellend koude winter zorgt voor grote problemen. In januari en februari vriest het zo hard dat zelfs de oudste mensen zich niet kunnen herinneren dit ooit eerder te hebben meegemaakt.

1609    Het Kleefse hertogelijke geslacht is uitgestorven. Het hertogdom Kleef komt door vererving in het bezit van de keurvorst van Brandenburg. De Kleefse gebieden in de Liemers (o.a. Zevenaar, Oud-Zevenaar, Babberich, Wehl, Duiven, Huissen) worden deel van Brandenburg.

Zes generaties hertogen van Kleve met op de achtergrond het historische Kleve
v.l.n.r: Adolph IV (1417 - 1448), Johann I (1448 - 1481), Johann II (1482 - 1521), Johann III (1521 - 1539), Wilhelm (1539 - 1592) en Johann Wilhelm (1592 - 1609)

1610     Op vrijdag 22 januari wordt onze regio getroffen door een zware storm. Bij Rees breekt de dijk door. Veel land komt onder water te staan.

1640    Omstreeks deze tijd is een aantal soldaten van het Staatse (Hollandse) leger enige tijd in Babberich gelegerd. De naam van de Babberichse buurtschap "Het Kwartier" herinnert tot in onze tijd nog aan hun verblijf.

1648    Einde van de Tachtigjarige Oorlog: Vrede van Munster. De oorlog is voorbij maar voor velen, ook in Babberich, blijft de armoede.

1682    Weer ernstige wateroverlast. In januari breekt de dijk bij Babberich door.

1684    De winter van 1683 - 1684 verloopt ontstellend koud. Zelfs ouderen kunnen zich niet herinneren zo'n extreem koude winter ooit eerder meegemaakt te hebben. De koude valt ver voor kerstmis 1683 in en duurt tot medio februari 1684. De rivieren vriezen volledig dicht en ijsdikten tot twee Rijnlandse voeten (63 cm) worden gemeten. De winter zorgt voor veel overlast. 

1695     De eerste maanden van 1695 wordt de bevolking in extreme mate gekweld door de gevolgen van hoog water en geweldige ijsgang.

1708    Een gerechtelijke uitspraak op 14 november 1708 legt Jan Boekhorst de verplichting op om alimentatie te betalen aan Aaltje Geurds, die hij zwanger heeft gemaakt. Al zijn bezittingen in Babberich, worden daarvoor als onderpand aangewezen.

1709    Zeer strenge winter vanaf Driekoningen (6 januari); veel vee doodgevroren.

1714    Veepest veroorzaakt in de Liemers de dood van veel runderen en grote armoede onder de bevolking.

1731    Baron von Rohe tot Elmpt komt in het bezit van huis Babberig of Halsaf in Babberich. In 1759 wordt Von Dies de nieuwe eigenaar.

1736    Door het aanbrengen van een dikke laag grof zand hetgeen een gezamenlijke inspanning is van het Arnhemse stadsbestuur en de Kleefse overheid wordt de route van Arnhem door Westervoort, Duiven en Zevenaar naar Elten sterk verbeterd. Deze weg, die algemeen bekend staat als Zandstraat of Hoogestraat wordt enkele jaren later in 1741 na het instellen van een vaste postwagenverbinding ook wel (Kleefsche) Postweg genoemd. De minder rechtstreekse weg naar Elten over de dijken (Westervoortse IJsseldijk en Rijndijken ondermeer bij Groessen en Oud-Zevenaar via Babberich naar Elten), die sedert de Middeleeuwen is gebruikt, raakt omstreeks deze tijd in onbruik.

1737    De Mariaklok in de kerktoren van Oud-Zevenaar, die enkele jaren eerder is gebarsten, wordt vervangen. De nieuwe klok wordt gegoten door de befaamde Franse klokkengieter Jean Petit, die omstreeks deze tijd een werkplaats in Laag-Elten heeft. De klok is een geschenk van het Sint Anna-Gilde uit Babberich en Holthuysen aan de parochie Oud-Zevenaar, waartoe Babberich in deze tijd ook behoort. Ruim tweehonderd jaar later, tijdens de Tweede Wereldoorlog in december 1942, wordt deze unieke en waardevolle Gildeklok door de Duitse bezetter geroofd en vervolgens omgesmolten om als grondstof te dienen voor de Duitse wapenindustrie.

De R.K kerk in Oud-Zevenaar, ook de parochiekerk van de katholieken in Babberich

1739    Onophoudelijke regen, hagel en sneeuw maken dat de Liemers in april een grote watervlakte is. Het winterkoren gaat verloren en voor mens en dier is er een groot tekort aan voedsel.

1741    Een in economisch opzicht voor de Liemers belangrijke verandering betreft de wijziging van de postroute Arnhem - Keulen. De postwagens rijden niet meer via Doesburg, Doetinchem, Anholt en Wezel maar worden vanaf 1741 geleid via Westervoort, Zevenaar, Babberich, Elten, Spijckse veer en Kleef, waar de wagen aansluit op de verbinding met  Keulen (via Kalkar, Xanten en Neuss).

De postwagen zoals deze vanaf 1741 moet hebben gereden van Arnhem via Westervoort, Duiven, Babberich, Zevenaar en Elten naar Kleve. Door de komst van de postwagens moet de weg door de Westervoortse polder worden verlegd en verbeterd  voor de somma van 30.000 daalders. In Zevenaar stijgen de inkomsten als gevolg van de nieuwe postweg door de inning van tolgelden met tientallen daalder per jaar. Deze tolgelden moeten worden betaald ter hoogte van de Blekse Poort (Arnhemse Poort) in Zevenaar.

1744    Op zondag 15 maart is er een dijkdoorbraak in Babberich. Vrijwel de hele Liemers komt daardoor onder water te staan. Bij deze dijkdoorbraak wordt de reeds bestaande Zwanewaai (genoemd naar herberg De Zwaan) in Babberich aanzienlijk vergroot.

1745    De Pruisische regering besluit om in de monding van de Oude Rijn tussen Spijk en Tolkamer een overlaat aan te leggen. Op deze manier kan bij hoge waterstand van de Rijn het water wegstromen in de grotendeels drooggevallen bedding van de Oude Rijn om vervolgens bij Candia weer in de Neder-Rijn te stromen. Door deze maatregelen wordt de druk op de bandijk bij Babberich en Oud-Zevenaar groter met dijkdoorbraken als gevolg.

1745    Jan de Beyer (1703 - 1780) tekent huis Babberig in Babberich dat in deze tijd eigendom is van baron von Rohe tot Elmpt.

Huis Babberig of Hals af getekend in 1745 door de reizende tekenaar Jan de Beyer Het verhaal gaat dat:  "De dienstmeid 's avonds alleen in het kasteel aanwezig was toen een groep van zeven rovers haar vroeg om binnengelaten te worden. De meid legt uit dat ze niet allemaal tegelijk naar binnen kunnen komen, maar een voor een mogen ze door een opening aan de zijkant van het kasteel naar binnen. Zodra de rovers, hun hoofd door de kleine opening naar binnen steken hakt de dienstmeid het hoofd er met een zwaard af, een voor een, op een na. Zo weet ze de roof in het kasteel te voorkomen. Later wordt de dienstmeid uitgenodigd door een knappe jongeman voor een ritje met zijn koets over de heide van Babberich. Toen zijn pruik afwaaide herkende zij hem als laatste rover en gooide hem van de koets af. Hij viel voor de wielen van de koets, en was op slag dood".

1747    Een nieuwe golf van veepest veroorzaakt bittere armoede.
 

1753    Op 19 december vindt dijkdoorbraak plaats bij de buurtschap Leuven / Leuffen (buurtschap tussen Oud-Zevenaar en Groessen). Een zeer omvangrijk gebied tot Steenderen komt onder water.
 

Doorbreken van de Rhijndijk in 1753 Meer dan drie maanden lang, tot eind maart 1754, blijft het water door de Leuvense doorbraak naar binnen stromen. Tot  in oktober 1754 werkt men dagelijks met honderd karren aan het herstel van de dijk.

1756    Op zaterdag 11 december 1756 begint het streng te vriezen en de intense koude duurt onafgebroken tot maandag 7 februari 1757. De langdurige en intense koude moet ook voor de inwoners van  Babberich een ware kwelling zijn geweest.

1757    Op zondag 30 januari ziet men op het Gelders eiland de eerste tekenen van ijsgang. Het opgestuwde water stijgt daardoor zo hoog, dat het nog dezelfde dag twee voet over de dijk loopt en de dijk ter hoogte van de Pannerdenschen Waerd breekt. Ruim een week later op 9 februari breekt de Herwense dijk op vijf plaatsen tegelijk door als gevolg van het opnieuw kruiende ijs. Ook bij Pannerden volgen nieuwe doorbraken. Ook de dijk bij Leuven, tussen Oud-Zevenaar en Groessen, breekt in deze rampzalige maand.

Door vele dijkdoorbraken als gevolg van waterstuwing door het kruiende ijs staat in februari 1757 de Liemers grotendeels onder water. Velen vertoeven dagenlang op zolders of daken van hun huis. Ook gaan veel huizen door de watermassa verloren.

1758    De zomer is uitzonderlijk nat, waardoor vrijwel alle landerijen onder water komen te staan en een groot tekort aan hooi ontstaat.

1764    In februari vinden dijkdoorbraken plaats bij Rees en Herwen waardoor ondermeer Westervoort, Duiven, Angerlo, Ooy, Babberich en Lathum getroffen worden door enorme wateroverlast.

1770    Op donderdag 1 februari wordt de Zevenaarse pastoor J. Th. Theben slachtoffer van het water. Terugkomend te paard vanuit Emmerich helpt hij op de Eltense hei twee Didamse boeren, die de weg zoeken. Daarna neemt pastoor Theben de kortste weg naar huis, waarbij hij in de duisternis in de Zwarte Waai bij kasteel Halsaf in Babberich op jammerlijke wijze verdrinkt.

 

Kasteel Halsaf vanaf de dijk van Babberich naar Elten, niet ver van de plaats waar pastoor Theben verdrinkt

  't Huis "Babberich" of "Halsaf" in 1957 (W. G. Hofker, stedelijk museum Zutphen)

1770    Geheel onverwacht breekt in de nacht van 1 op 2 december om 1.00 uur de dijk bij de Oliemolen onder Oud-Zevenaar door. Wanneer het licht wordt is alles een zee van water. Veel huizen zijn ingestort of zelfs verdwenen. Uit Zevenaar wordt gemeld dat het gekerm op de daken onbeschrijflijk is. Reeds op 3 december wordt in Zevenaar een collecte voor de slachtoffers gehouden, die ruim 21 rijksdaalders opbrengt. Hiervoor wordt jenever, tabak, olie en brood gekocht.  

Voor het Gelders eiland en de Liemers is  1770 een echt rampjaar. Het menselijke verdriet en de economische schade zijn onvoorstelbaar.

1771    In het voorjaar regent het gedurende vijf weken onophoudelijk, waardoor ook Babberich met een ernstige wateroverlast te maken heeft.

1783    In januari overstroomt een deel van Babberich doordat de dam in het Kwartier wordt doorgestoken vermoedelijk door mensen die in de omgeving wonen en overlast hebben van het water van de Beekse heide.

1783    Een zoveelste dysenterie-epidemie maakt ook in de Liemers weer veel slachtoffers. Het jaar 1783 gaat de geschiedenis in als een rampjaar voor Zevenaar en omgeving. Alleen al in augustus en september overlijden in Zevenaar ongeveer vijftig mensen aan deze vreselijke aandoening. In totaal bedraagt het aantal dodelijke slachtoffers in Zevenaar ongeveer 85. In Zevenaar geschiedt de behandeling van de ziekte door drie plaatselijke chirurgijns; een med. dr. ontbreekt. Een van de drie chirurgijns, Warnerus Schmidts, grijpt de ellende zo aan dat hij krankzinnig wordt. Zijn opvolger Hendrik Kreeft raakt binnen enige weken zo aan de drank, dat hij niet meer in staat is zijn werk te verrichten. Ook in de omgeving van Zevenaar zijn in het najaar van 1783 veel slachtoffers van dysenterie te betreuren; zo zijn er in de parochie Duiven 23, in Westervoort 20,  in  Pannerden 15 en in Groessen 5 dodelijke slachtoffers.

1784    In maart veroorzaakt wateroverlast opnieuw veel leed en ellende in de Liemers: Vernielingen in huizen, verloren gegane voorraden in kelders, omgekomen vee en mensen in bittere koude en nood.

1785    Zevenaar en omgeving worden getroffen door een hevige pokkenepidemie. Andere jaren met pokkenslachtoffers in de Liemers zijn o.a. 1724, 1730, 1773, 1791, 1799, 1801, 1807 en 1831.

1785    Op de oude fundamenten van het uit de 14e eeuw stammende Huis Babberich laten Johannes Philippus de Neree en zijn vrouw Anna Mechtildus Heix een wit kasteel bouwen. Nadat een dienstmaagd met een list zeven rovers onthoofdt, wordt  het kasteel in de volksmond "Kasteel  Halsaf" genoemd.

1788    Om verspreiding van ziekten te voorkomen bepaalt de Kleefse overheid op 11 april, dat voortaan twee begrafenisgebruiken achterwege dienen te blijven te weten:
                    - het afleggen van het lijk door een groot aantal vrouwen uit de verre omtrek
                    - het meerijden van vele vrouwelijke familieleden op de lijkwagen.

1789    De winter van 1788-1789 verloopt ook in Babberich extreem koud. Met de winter van 1708-1709 is deze winter de aller-koudste winter van de 18 eeuw. Mens en dier gaan gebukt onder de extreme koude en de gevolgen daarvan. .

1794   Engelse en Oostenrijkse soldaten bezetten de Liemers. Een jaar later, in 1795, worden ze er door de Fransen alweer uitgezet maar korte tijd later bij de vorming van de Bataafse Republiek komen de Kleefsche enclaves, waartoe ook Babberich behoort,  weer bij Pruisen. Uiteindelijk komen deze enclaves op 1 juni 1816 definitief bij Nederland.

1796   In de "boerschap" Babberich branden boerderij De Kolkhof en de naast gelegen schuur af. De boerderij, eigendom van de familie de Neree, wordt gepacht door Marselius Ticheler. Vrijwel niets kan worden gered. 

1799    Na een zeer koude winter wordt de Liemers opnieuw getroffen door een grote overstroming. Een belangrijk deel van Leuffen (Leuven) wordt weggespoeld. De huidige Leuffense dijk, vanaf de Oliemolen onder Ooy -  Zevenaar tot voorbij Groessen, wordt aangelegd na deze overstroming. De Jesuitenwaay bij Groessen wordt nog altijd gekenmerkt door de gevolgen van de dijkdoorbraak in 1799.

1800    Het begin van de 19e eeuw verloopt voor het gebied rondom Zevenaar, Huissen, Duiven en Wehl, de zogenaamde Kleefse enclaves in de Liemers,  zeer bewogen. Tot 1806 behoren de enclaves bij Kleef (Kleve), hetgeen in die tijd Pruisisch betekent. In de daarop volgende tien jaar behoort het gebied achtereenvolgens tot het Groothertogdom Bergh, het Koninkrijk Holland, het Franse Keizerrijk, enkele weken weer onder Nederlands bewind, dan weer Pruisisch bewind om tenslotte in 1816 aan Nederland toe te vallen. Machthebbers beschouwen de Liemers vaak als een wingewest en vooral tijdens de indeling bij het Groothertogdom Berg wordt de bevolking uitgezogen.

1801    Op dinsdag 29 december wordt melding gemaakt van de arrestatie van drie beruchte criminelen uit onze omgeving. Het betreffen Heegman en Sanders, beide uit Babberich, en Klaas Jacobs uit de "Hoeselarij"  bij Groessen.

1802    In de zomer van 1802 wordt het in de regio bekend dat de Kleefse enclaves (met o.a. Zevenaar, Babberich, Duiven, Groessen, Loo, Huissen, Malburgen en Wehl) op termijn over zullen gaan naar Nederland. Velen  overvalt dit bericht en vrijwel alle hoofdgeerfden van de streek richten zich in een verzoekschrift tot de koning van Pruissen om in het belang van de ingezetenen de enclaves te behouden. Voorstanders van de overgang naar Nederland zijn er echter ook. Zij worden aangevoerd door de Zevenaarse Carel Herman van Nispen. 

1806   Tien jaar nadat boerderij De Kolkhof in 1796 afbrandt, wordt deze Babberichse boerderij in de nacht van 20 op 21 mei 1806 opnieuw door brand getroffen. Een kudde schapen eigendom van pachter Ticheler en schaapherder Seegers komt in de vlammenzee om. 

1807    In de nacht van woensdag 18 op donderdag 19 februari veroorzaakt een hevige noordooster storm veel schade.

1808   Op 21 april 1808 komen de Kleefsche enclaves, waartoe ook Babberich behoort, bij het Koninkrijk Holland onder Napoleon. 

1809    Opnieuw grote overstroming in de gehele Liemers als gevolg van dijkdoorbraken te Oud-Zevenaar en de buurtschap Leuven; zeven mensen verdrinken. Bij de St. Martinuskerk is de hoogste stand van het water meer dan 15 meter boven Nieuw Amsterdams Peil.

"Onmiddelbaar in den Ooischen doorbraak, zo berichte de Zevenaarse richter, stonden drie huizen bewoond wordende door de familien van P. Holtendorp, J. van Uum en Grades Kruis. De familie van P. Holtendorp was in het huis van J. van Uum gevlugt en beide huisgezinnen hadden tegen negen uur 's-morgens geene andere retirade meer als het dak van het reeds vallende huis. Naar dat de ongelukkige familien bestaande uit vijf leeden een half uur op het dak gezeeten hadden, begon het dak met de stroom weg te drijven, en separeerde zig in verscheidene stukken. P. Holtendorp met zijne vrouw op een stuk van het dak drijvende had zoo veel praesence desprit eenig voorbij schemmend dun wilgenhout op te vatten, en daar mede de sparren en het stroo van het stuk dak waarop hij met zijne vrouw zat aan malkander te hegten. J. van Uum bij eenen willigenboom voorbijdrijvende verliet zijn stuk dat en retireerde zig op deezen boom die hem egter geen veiligheid gaf maar naar zijn verderven wierd, daar eenige tijd daarop, toen reeds twee aakens tot redding naaderden, eene ijsschots den zelven omwierp en op deeze wijze aan J. van Uum het leven verliezen deed. Alle overige leeden der Holtendorpsche en van Umsche familien werden door de aakens, maar eenige uuren naar dat den dijk gebroken was, gelukkig gered."

			IJsgang tussen Arnhem en Westervoort in de louwmaand (januari) 1809 Rechts is de stad Arnhem met de Walburgiskerk te zien; links een boerderij aan de Westervoortse kant van de IJssel. In het stormachtige najaar van 1808 heeft de Liemers al vroeg te kampen met hoog water en in december volgt een periode van vorst en sneeuw. Op 3 januari 1809 raast een hevige sneeuwstorm over de Liemers, waarna de winter in alle hevigheid toeslaat. Rond de Pley bij Westervoort ontstaat een ijsmassa, die zowel de IJssel als de Rijn afsluit, waardoor stroomopwaarts de Liemerse bandijk van Oud-Zevenaar tot Westervoort onder zware druk komt.  Op vrijdag 13 januari om 7.30 uur in de ochtend begeeft de dijk het bij Ooy in de buurt van Toetenburg. Enige uren later breekt de dijk bij de Loowaard door. In korte tijd staat de gehele Liemers onder water. Zelfs in het relatief hoog gelegen centrum van Zevenaar-stad staat het water meer dan 1 meter hoog.

1809    In de loop van het jaar wordt een overlaat in de Liemerse banddijk gemaakt bij Babberich. Bij hoog water kan daarmee, om de dijken te ontlasten, een brede strook weiland in het Zevenaarse en Didamse broek tijdelijk onder water worden gezet. Dit overtollige water wordt via een overlaat bij Bingerden in de IJssel geleid. Op deze manier hoopt men in de toekomst bij hoog water een dijkdoorbraak te voorkomen.

1810    Bij dijkwerkzaamheden wordt op zaterdag 13 oktober de zestienjarige Willem van Hees uit Babberich onder vallende aarde bedolven en overlijdt ter plekke.

1810   Koning Lodewijk-Napoleon komt in conflict met zijn broer waardoor hij in juli 1810 moet aftreden. Het Koninkrijk Holland, waartoe ook de Liemers behoort, gaat daardoor deel uitmaken van het Franse Keizerrijk. Zevenaar valt dan onder de Mairie Zevenaar, dat de stad en het kerspel Oud-Zevenaar (waaronder Babberich) omvat. In deze Franse tijd gaat het in de Liemers economisch wat minder slecht. Nadat de Fransen eind 1813 door de Pruisen verslagen zijn, wordt het ambt Liemers weer Pruisisch; Zevenaar (waartoe ook Babberich behoort) wordt een Burgermeisterey, die onder de Kreis Rees ressorteert maar op 1 juni 1816 wordt ambt Liemers onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden.          

1810    Na de watersnood van 1809 wordt serieus overwogen een kanaal door de Liemers van Pannerden naar Doesburg te graven en de Nederrijn definitief te sluiten. Men gaat ervan uit, dat dit de oplossing is voor alle (overstromings)problemen: Een afleiding van het Rijnwater via de Liemers en de IJssel naar de Zuiderzee

1812    In 1812 vindt de loting plaats voor militaire diensplicht voor jongemannen, die in 1790 en 1791 geboren zijn. Velen van hen, die in militaire dienst moeten, komen terecht in de barre veldtocht diep in Rusland. Hierbij sneuvelen alleen al uit de gemeente Zevenaar (Zevenaar, Oud-Zevenaar, Ooy en Babberich) 21 mannen.

1813    Met hulp van de Kozakken komen de voormalige Kleefse gebieden in Gelderland, waartoe Babberich behoort, weer onder het gezag van Pruisen. Deze situatie blijft tot 1 juni 1816, wanneer ze definitief bij Nederland komen. 

1815    Het Weense Congres besluit dat het gebied tussen Emmerik en de (huidige) grens Duits wordt in ruil voor de Duitse enclaves Wehl, Liemers (Zevenaar, Babberich, Duiven, Groessen, Loo) en Huissen, die tot Nederland gaan behoren. 

1815    Frans J.A. de Neree (1773 - 1846) koopt havezate Camphuysen.

1816    Na de val van Napoleon komt Zevenaar (en Babberik) eerst onder Nederlands en daarna opnieuw onder Pruisisch bewind, totdat het op 1 juni 1816 definitief overgaat naar het Koninkrijk der Nederlanden. Spijk en Lobith volgen Zevenaar iets later, want deze is men bij de onderhandelingen even vergeten. De overgang naar Nederland brengt geen voorspoed. De 19e eeuw wordt een periode van grote misoogsten, ziekten, honger, ellende en armoede. Handel en nijverheid zijn er nog nauwelijks en de meeste bewoners hebben een karig bestaan in de landbouw of leven van de bedeling.  

1816    De bandijk tussen Oud-Zevenaar en Babberich wordt door de regering van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden waartoe de Liemers inmiddels behoort over een grote afstand geslecht en vervangen door een overlaatkade. Wanneer bij hoog water de overlaat werkt, worden talrijke bewoners van de Liemers door grote wateroverlast ernstig gedupeerd. Velen voelen zich als grensbewoners opgeofferd. Zo schrijft een woedend gemeentebestuur van Zevenaar in 1850 na opnieuw grote waterschade: "De waterschade is te weeg gebragt, niet door eene ramp, waartegen geene menschelijke magt iets vermag, maar door de daden van het Staatsgezag"
Twee jaar later in 1852 geeft de regering eindelijk toe en wordt de Liemerse overlaat gesloten. Vermoedelijk wordt dit niet gedaan omdat de regering in Den Haag zich het lot van de bevolking aantrekt maar veeleer om economische redenen, in verband met de aanleg van de spoorlijn Arnhem - Emmerich.     

1816    Uitgezonderd enkele dagen in augustus regent het in 1816 van half mei tot in november vrijwel onafgebroken. De Liemers verandert in een moeras. Ook in Babberich gaan de oogsten compleet verloren. Armoede is het gevolg en velen voeden zich met voedsel dat onder normale omstandigheden aan varkens gegeven wordt. Ook elders in Europa en de wereld is 1816 een rampjaar. Naar schatting 200.000 mensen verhongeren in Europa. In veel landen breken voedselrellen uit. In latere jaren wordt duidelijk dat de extreme weersomstandigheden het gevolg zijn van de vulkaanuitbarsting van de Tambora op het eiland Sulawesi in de Indonesische Archipel. 

1817   Nadat het gehele jaar 1816 het extreem slechte weer ook in Babberich voor enorme problemen zoals honger en armoede heeft gezorgd, verschijnt medio maart 1817 de zon, die zich daarvoor in dertien maanden vrijwel niet heeft laten zien. Het gewone klimaat keert eindelijk weer terug. 
Pas in de loop der 20e eeuw hebben wetenschappers vastgesteld dat de tijdelijke klimaatverandering, die de wereld in 1816 kwelt, het gevolg is van de enorme vulkaanuitbarsting van de Tambora op het eiland Sulawesi in de Indonesische Archipel. Aan het begin van de 19e eeuw duurt het maanden tot jaren voordat nieuws van de andere kant van de wereld onze omgeving bereikt maar ook als men het toen eerder geweten had zou niemand een verband gelegd hebben tussen de vulkaanuitbarsting en de tijdelijke klimaatverandering.
 

1820    In het vroege voorjaar worden door de ongewoon hoge temperatuur massa's smeltwater over de rivier aangevoerd, waarbij ten gevolge van de instorting van de Babberichse overlaat (zie ook 1809) de Liemers weer geheel en al overstroomt. De hulpvaardige burgemeester van Elten, Andreas Jansen vaart enkele dagen met zijn aak in Babberich rond om mensen en vee te redden.   

1820    De tabaksteelt krijgt na de overdracht van de Kleefse enclaves aan het Koninkrijk der Nederlanden een gevoelige klap door de hoge invoerrechten, die voor de export van tabak naar Pruisen geheven worden.

De Liemers en omgeving uit een aardrijkskundig schoolboek door J. van Wijk Roelands Zoon uitgegeven door H.C.A. Thieme te Zutphen in 1827. Babberich wordt niet expliciet genoemd, Beek, Dijk, Oud Zevenaar, Lool en Holthuizen daarentegen wel.

1824    Omstreeks deze tijd rijdt driemaal per week een diligence over de rijksweg van Arnhem via Zevenaar, Babberich, Emmerik, Wesel naar Duesseldorf en vice versa. De diligence is in deze tijd het snelste en veiligste vervoermiddel. De ritprijs bedraagt ongeveer 75 zilver grosschen per mijl. Langs de route zijn diverse wisselplaatsen, waar verse paarden kunnen worden ingezet en reizigers zich kunnen verpozen.

De diligence zoals deze door Babberich kan hebben gereden

1826    Op 7 november 1826 koopt de in Oud Zevenaar geboren en in Amsterdam wonende pianofabrikant Johannes van Raay (1775 - 1845) een huis in Babberich van Jan Arends. Het pand, dat hij de naam Huize Valdijk geeft, wordt door timmerman Hendrik ter Heerd aan de wensen van de nieuwe eigenaar aangepast.  Naast Huize Valdijk bezit Van Raay nog andere panden in Babberich waaronder Huize Liemerslust.

In de jaren dertig van de 19e eeuw wordt Huize Valdijk uitgebreid met een forse toren, die in latere jaren weer wordt gesloopt waardoor in onze tegenwoordige tijd het pand geen toren heeft.

1830       Rivierwater dat over de Liemerse wateroverlaat stroomt richt weer eens veel waterschade aan. Het geduld van de inwoners van de Liemers, toch al vaak op de proef gesteld, wat betreft het onzorgvuldige waterbeheer van de overheid, raakt duidelijk op. In 1844 noemt het gemeentebestuur van Zevenaar de overlaatkade: "een daad van geweld, waardoor deze gemeente van hare waterkeeringen, zonder eenige schadevergoeding is beroofd".      

1831     De oproep van de protestante koning Willem I, om dienst te nemen in het leger, leidt in de overwegend katholieke Liemers tot grote weerstand onder de bevolking. Op dinsdag 15 februari 1831 komt zelfs een strafexpeditie bestaande uit tweehonderd manschappen, onder leiding van majoor Schimmelpenninck, naar het district Zevenaar, waartoe Babberich behoort, om orde op zaken te stellen en dienstweigeraars op te sporen.

1836    Op 81-jarige leeftijd overlijdt vroedvrouw Catharina Wolters, vrouw van Jan Harmsen. Ze heeft meer dan een halve eeuw vanaf 1784 tot haar overlijden in 1836 als vroedvrouw gewerkt in Oud-Zevenaar en Babberich. In 1815 deed ze op 60-jarige leeftijd examen in Munster.

1837    Dijkdoorbraak bij Leuven / Leuffen (buurtschap in nabijheid van Oud-Zevenaar), waardoor de Liemers voor de zoveelste keer overstroomt.

1837    De parochie Oud-Zevenaar (in die tijd omvattende Oud-Zevenaar, Babberich, Grieth, Kwartier, Ooy, Zweekhorst en  Holthuizen) telt 349 huizen en ongeveer 2.200 inwoners, waarvan ongeveer 2.050 Rooms Katholiek en 130 Hervormd. Het overgrote deel van de bevolking is werkzaam in de landbouw.

1837    De vroegste vermelding in de Liemers van een influenza-epidemie. In Oud-Zevenaar overlijden zeven mensen aan influenza.

1837    Van Gend & Loos neemt de exploitatie over van de postwagendienst Arnhem - Zevenaar - Babberich - Emmerich. De postwagen vertrekt 's ochtends om zeven uur uit Arnhem en  is om elf uur in Emmerich. Bij logement Het Hof van Berlijn in Zevenaar wordt van paarden gewisseld.  Wanneer in Emmerich verder wordt gereisd, kan dat over Rees en Wesel naar Duisburg, waar men 's nachts om 24.00 uur arriveert, vervolgens naar Keulen (aankomst 's ochtends 7 uur), Bonn, Andernach, Koblenz (aankomst 's middags 16.30 uur), Mainz (aankomst 's nachts 2.30 uur) naar Frankfurt am Main (aankomst 's ochtends 6.30 uur). Het is ook mogelijk om in Emmerich over te stappen op de snelwagen naar Berlijn, de reisduur naar Berlijn bedraagt drie dagen en 17 uur.

Hof van Berlijn in Zevenaar waar vele decennia van paarden is gewisseld.

1842    De kronkelende dijk, vlak langs kasteel Halsaf, wordt tot aan de landsgrens recht getrokken.

1845    Overvloedige regenval heeft tot gevolg dat meer dan 75% van de oogst verloren gaat. De aardappelteelt verrot vrijwel volledig.

1846    Door de aardappelziekte gaat opnieuw een groot deel van de aardappeloogst verloren. Omdat bovendien ook de roggeoogst en tarweoogst door een muizenplaag mislukken is er een groot voedseltekort.

1846    Op zondag 1 november 1846 overlijdt op 72-jarige leeftijd Frans J.A. de Neree (1773 - 1846), heer van Babberich, Kamphuizen en Hees, lid van de Staten van Gelderland, dijkgraaf van het polderdistrict de Lijmers en echtgenoot van Catharina Tellegen. Sedert 1815 was hij eigenaar van havezate Camphuysen.

1847    De overheid roept 2 mei uit tot algemene biddag. Na twee eerdere jaren met een mislukte aardappeloogst is er opnieuw door de aardappelziekte alsmede de hoge graanprijzen een ernstig voedseltekort.

1849   Een zeer besmettelijke cholera-epidemie maakt in Nederland in 1848 / 1849 ruim 22.000 dodelijke slachtoffers. De gemeente Zevenaar, waaronder Babberich blijft gelukkig gevrijwaard. Mogelijk hebben maatregelen op het gebied van hygiene, die het gemeentebestuur genomen heeft, hieraan bijgedragen.

1850    De gemiddelde levensverwachting in de Liemers bedraagt 34 jaar; dit is in het bijzonder het gevolg van de grote kindersterfte.

1850     Ook in de tweede helft van de negentiende eeuw gaat de industriele revolutie vrijwel volledig voorbij aan de Liemers. 

1851    Bijna 9% van de Zevenaarse bevolking is afhankelijk van de bedeling. In grote Europese steden is dit percentage halverwege de 19e eeuw dramatisch hoger: in Amsterdam 30%, in Londen 35% en in Parijs 35%. Het  Zevenaarse gemeentebestuur maakt zich grote zorgen. Zij zoekt de oorzaak in de lustgevoelens van de huwbare armen:

"een algemene oorzaak voor de vermeerdering van de armoede wordt gevonden in de vroege en vermenigvuldige huwelijken van de armen en minst gegoede, waardoor hun aantal buitengewoon vermeerdert"    

Ook in de Liemers vinden we in voorgaande eeuwen diverse armenhuizen bestemd voor mensen afhankelijk van de bedeling.   Op de foto links zien we een huis (plaatselijk ook bekend als "Maagdenklooster") op de hoek Kerkweg-Dijkweg dat  tot 1916 in Oud-Zevenaar als armenhuis heeft gediend. In het armenhuis heeft iedere arme een kamer. In 1924 is het huis verbouwd tot woonhuis.  Op de achtergrond de Martinuskerk; ook voor de inwoners van Babberik in die tijd de parochiekerk.

1852    In een heel jaar verdient een arbeider in de Liemers ongeveer 300 gulden (135 euro).

1852    De in 1809 door Koning Lodewijk Napoleon verlaagde dijk bij Kamphuizen wordt weer op bandijkhoogte gebracht.
 

1853    Omstreeks deze tijd wordt in Babberich de Dorpsstraat aangelegd.

Doorgaande weg Zevenaar - Elten begin 20e eeuw Rechts is nog net te zien de Babberichse molen (gebouwd 1856 en gesloopt 1927)

1855    De burgemeester van Bergh, ondersteund door inwoners van Babberich, Didam, Herwen en Aerdt, Oud-Zevenaar en Beek, verzoekt de minister van Binnenlandse Zaken om in Babberich een treinstation te realiseren aan de nieuwe spoorlijn Arnhem - Emmerik. Het verzoek wordt in eerste instantie afgewezen. Ruim veertig jaar later op 1 mei 1897 wordt Babberich toch halteplaats voor internationale treinen. Op 22 mei 1932  zou deze halte weer gesloten worden. 

1856    De Rhijnspoorweg, die Arnhem via Utrecht met Amsterdam verbindt, wordt via Zevenaar en Babberich doorgetrokken naar Duitsland. De spoorverbinding geeft een economische impuls aan ondermeer de Liemers. Op 12 februari wordt het traject van de spoorlijn Arnhem - Emmerich feestelijk geopend. Nog hetzelfde jaar is op 17 oktober de aansluiting op de spoorlijn Emmerich - Oberhausen een feit. In de periode 1897 tot 1932 heeft Babberich een eigen station.

Station Zevenaar kort na de opening in 1856 Het imposante station heeft een eerste, tweede en derde klas restauratie. Er zijn duidelijke regels: Zo is de tweede klas restauratie bestemd voor ambtenaren en middenstanders. Restaurateurs in station Zevenaar zijn onder meer "dikke" Jan Bus, Dopheide en Gietelink geweest.  Ruim honderd jaar na de opening in 1856 wordt dit station in 1961 afgebroken en vervangen door het huidige (eenvoudige) station.

1856   De toren van Huize Valdijk aan de Hoofdstraat in Babberich wordt gesloopt waarna Valdijk als boerderij in gebruik wordt genomen.

1857    Op de in 1856 geopende spoorverbinding tussen Arnhem en de Duitse grens vindt het allereerste dodelijke ongeval plaats. De 31-jarige spoorwegwachter Johannes Theodorus Bodde, gehuwd met Joanna Daniels en vader van vier jonge kinderen, wonende aan de Oud-Zevenaarsedijk verongelukt op woensdag 21 januari 1857 in de buurtschap Holthuizen bij Babberich.  

1857    In de in 1857 in Amsterdam verschenen uitgave "Ons Vaderland en zijn bewoners" staat op bladzijde 248 over Zevenaar en de Liemers onder meer: "Zevenaar en zijn omtrek is bovendien merkwaardig door den hoogen ouderdom, welken vele inwoners hier bereiken, een gevolg der gezonde luchtstreek, die nagenoeg nimmer besmettelijke ziekten duldt. Zoowel om deze als om de gemakkelijke middelen van communicatie, verdient de uitmuntende Latijnsche School te Zevenaar, tevens kostschool, alle aanbeveling".

1858    Verschijning van Maria in Lourdes. Ook op de overwegend katholieke bevolking van Babberich maakt dit diepe indruk.  

1859    In het provinciaal verslag over 1859 wordt gemeld dat in Zevenaar en in de "geheele Lijmers, zooals doorgaans weinig heerschende ziekten zijn voorgekomen". Het wordt toegeschreven aan de "gezond ligging" van deze streek.

1861    Nadat het half december 1860 is gaan vriezen, zet op 16 januari de dooi in, waarna het ijs zich opeen pakt en het water snel stijgt. Op 29 januari stroomt de Pannerdense waard onder. Een dag later lopen door een zeer hoge waterstand van de Oude Rijn de spoorlijn en de postweg tussen Babberich en Elten op diverse plaatsen over. Korte tijd later spoelt de spoordam over een afstand van 100 meter weg, waarna de bandijk onder grote druk komt en een zeer ernstige situatie ontstaat. Met man en macht wordt getracht om de bandijk te versterken. Ter versterking van zwakke plekken gebruikt men pannen en stenen van een bakoven. In de vroege ochtend van donderdag 31 januari blijkt dat de inspanningen vergeefs zijn en breekt de dijk door. Reeds op de tweede dag na de doorbraak bezoekt Koning Willem III het rampgebied.

1867    Door runderpest gaat het grootste deel van de veestapel verloren. Ook de oogst is slecht waardoor 1867 als rampjaar ervaren wordt.

1868    Extreme droogte in de Liemers veroorzaakt voedseltekort.

1870   Vooral na het gereedkomen van de spoorlijn Arnhem - Keulen in 1856 gaan veel arbeiders uit de Liemers werken in het Duitse Ruhrgebied. Op maandagochtend staan op de treinstations van o.a. Zevenaar, Babberich en Elten honderden arbeiders om met de eerste trein naar het Ruhrgebied te gaan. Arbeiders uit plaatsen als Beek, Didam en Loerbeek hebben dan al een aantal kilometers lopend afgelegd. Sommige arbeiders vestigen zich in de loop der tijd definitief in Duitsland, het merendeel komt echter telkens na een week werken zaterdagavond thuis.

1873    In  havezate Camphuysen wordt op 13 september de Oud-Zevenaarse schutterij St. Anna opgericht.

Havezate Camphuysen, omstreeks 1960

1874    Het Gilde St. Jan wordt opgericht. Het Gilde, de grootste vereniging van Babberich, heeft altijd een grote verbondenheid met de kerk en de familie De Neree gekend. Bij de oprichting van het gilde speelt het beteugelen van drankmisbruik en ruzies een belangrijke rol.

1875    In de periode 1875 - 1895 is door de landbouwcrisis sprake van grote werkeloosheid. Ook inwoners van Babberich zoeken werk in het Duitse Ruhrgebied.

1876    In de nacht van 12 op 13 maart beukt een zware storm de bandijk in Lathum over een lengte van 400 meter voor een deel weg. Door het met man en macht aanbrengen van driedubbele bekistingen van mest en puin slaagt men erin de gevolgen te beperken. In Giesbeek komen 24 huizen onder water te staan en in Angerlo 4 huizen. Bij het grenskantoor in Babberich spoelen door water en storm gaten van 8 meter in de weg.

1882    De gemeente Zevenaar richt een openbare school op aan de Rijksweg in Babberich. Het eerste schoolhoofd is Bernardus Berendsen, die zijn intrek neemt in de onderwijzerswoning naast de school. Zijn jaarwedde bedraagt 900 gulden (410 euro). Hij blijft ruim 25 jaar hoofd. In december 1882 telt de school 175 leerlingen.
 

Openbare Lagere School in Babberich in 1918.  Links: juffrouw Van der Horst, meester Meijer en meester Coolen. Geheel rechts nog net zichtbaar: juffrouw Orth en meester Hagen.

1883    De aardappeloogst gaat voor het tweede achtereenvolgende jaar door wateroverlast verloren. 

1886    Een rampjaar voor veel boeren: Na een uitzonderlijk warme en droge voorzomer volgt een overvloed aan regen, waardoor veel weilanden onder water komen en het vee opgestald moet worden. Veel boeren hebben onvoldoende mogelijkheden om de dieren bij te voeren. Tot overmaat van ramp heerst er een epidemie van mond- en klauwzeer.

1887    Op donderdagochtend 8 september ontstaat brand in het huis van de familie J. van Ampting in Babberich. Huis en inboedel gaan verloren. Oorzaak van de brand is "het springen der lantaarn". Alles is verzekerd bij de brandwaarborg-maatschappij te Zwolle. 

1885    Tussen 1878 en 1895 treft een enorme landbouwcrisis Europa. Deze is het gevolg van import van goedkope landbouwproducten uit de Verenigde Staten en Canada waardoor prijzen sterk dalen. Werkeloosheid en armoede nemen sterk toe. Veel mensen, ook uit Babberich, besluiten onder druk van de omstandigheden naar het buitenland te vertrekken zoals naar het Duitse Ruhrgebied en de Verenigde Staten. Voor sommigen is dit vertrek tijdelijk, anderen vertrekken definitief.

1890    De winter van 1890 / 1891 is uitzonderlijk streng. De decembermaand spant de kroon, want sedert het begin van de temperatuurmetingen in 1706 is het alleen in december 1788 nog kouder geweest.
Op 25 november 1890 gaat de wind uit het noordoosten waaien en dat is het begin van een langdurige strenge vorstperiode. De gemiddelde ijsdikte in sloten is in de loop van december ongeveer 65 cm., plaatselijk wordt zelfs een dikte van 70-80 cm bereikt. Mens en dier gaan gebukt onder extreme koude. Op 19 december vriest bij Elten een grensbeambte dood.
 

1891    Op 11 maart besluiten 101 Liemerse boeren (68 uit Didam, 19 uit Zeddam en 14 uit Wehl) tot de oprichting van een cooperatieve roomboterfabriek, waardoor Didam de primeur heeft van de allereerste cooperatieve roomboterfabriek buiten Friesland.  Het kapitaal wordt verkregen door uitgifte van aandelen van f 50,- (22,50 euro) aan ieder van de deelnemers. De fabriek is al snel een groot succes en omgevende plaatsen volgen: Doesburg in 1892, Zevenaar in 1893, Angerlo in 1894 en Wehl in 1894.

De Didamse roomboterfabriek, omstreeks 1900

1893    Op 28 november brandt boerderij "De Swaen", gelegen aan de Aerdtse veerweg, bewoond en in gebruik bij de eigenaar Jan Hendrik Gepkens geheel af. Het vee kan slechts met grote moeite gered worden, de hond komt in de vlammen om, de huisraad gaat vrijwel geheel verloren evenals alle landbouwwerktuigen en de ingezamelde oogst, waaronder dertigduizend garven tarwe 

1894    Medio januari brandt het vlakbij Huis Babberich gelegen huis van Albertus Ross volledig af. Door de hevige koude is er een groot tekort aan bluswater.

1895    Op donderdag 13 juni 1895 ontstaat brand in het huis van de familie Jac. Kluitman in Babberich. Huis en inboedel gaan vrijwel volledig verloren. Extra triest is dat het vuur ontstaan is in de kamer, waar de een dag eerder overleden dertienjarige zoon opgebaard lag. Mogelijk is een omgevallen kaars de oorzaak van de brand. De vrouw des huizes loopt bij het weghalen van het lijk ernstige brandwonden op aan gezicht, armen en handen.  

1897    Op maandag 10 mei wordt het treinstation Babberich geopend. Het is dan het laatste Nederlandse station voor de grens.

Spoorwegwachtershuisje in Babberich, omstreeks 1965 Hoewel Babberich het laatste Nederlandse treinstation voor de grens is, blijven de douaneformaliteiten na 1897 gewoon in Zevenaar afgehandeld worden. Ongeveer 35 jaar later op 22 mei 1932 wordt het station Babberich gesloten.

1897    Op 1 december telt de gemeente Zevenaar, waartoe ook Babberich en Oud-Zevenaar behoren, 4342 inwoners, verdeeld over 2285 mannen en 2057 vrouwen.
 

1898    Op donderdagavond 28 juli 1898 omstreeks 9 uur treft een blikseminslag de boerderij van J.H. Stam, gelegen in Babberich aan de Rijksweg van Zevenaar naar Elten. Het woon- en achterhuis alsmede schuren worden geheel door brand verwoest. De gebouwen alsmede de roerende goederen zijn tegen brandschade verzekerd. De in de onmiddellijke nabijheid gelegen boerderij van A.T.M. Bergervoet kan met behulp van de in Babberich gestationeerde brandspuit behouden worden.  

1906    In januari zoekt de Rijkspolitie uit de omtrek van Babberich en de marechaussee van Zevenaar versterkt met manschappen van andere brigades gedurende vele weken in de bossen naar Dorus Driesen, lid van de beruchte familie Driesen. Naast Dorus worden ook zijn broers Antoon en Bernard bij voortduring gezocht en veroordeeld. Op dinsdagmiddag 23 januari 1906 lukt het de rijksveldwachters Heere uit Babberich en Almekinders uit Didam eindelijk om Dorus Driesen te arresteren. Hij wordt overgebracht naar het arrestantenlokaal in Didam en de hele nacht zorgvuldig bewaakt uit vrees dat zijn broers hem zullen bevrijden. De volgende dag wordt Dorus overgebracht naar de gevangenis in Arnhem waar hij een straf van 9 maanden moet uitzitten.

1907     In de kruitfabriek van Elten vindt een ontploffing plaats. Tot de dodelijke slachtoffers behoort Johannes Theodorus Klutman (1874 - 1907) uit Babberich.

1908    Opening ziekenhuis "Consolatio Afflictorum" Zevenaar aan de Didamseweg.

Links het Ziekenhuis "Consolatio Afflictorum", omstreeks 1930 Onder een vooroorlogse ansichtkaart van het Zevenaarse ziekenhuis met aan de rechterzijde Hotel Wielerrust van de familie Benen.

1909    Een initiatief om een smalspoorlijn dwars door de Liemers (van Tolkamer via Lobith, Elten, Babberich, Didam en Angerlo naar Doesburg) aan te leggen loopt stuk mede omdat gemeenten weinig medewerking verlenen.

1909    Op dinsdag 19 oktober 1909 overlijdt in het Duitse kuuroord Todtmoos Carel de Neree (1880 - 1909) aan de gevolgen van de in deze tijd ongeneeslijke tuberculose (t.b.c.). Het werk van deze in 1880 in Babberich geboren "dandy-kunstenaar", wordt gerekend tot de hoogtepunten van de Nederlandse kunst rond 1900.

1912    Eind juli is in Babberich en omgeving een hevig onweer waarbij de commies van het douanekantoor Babberich, de heer J. Wijenberg, voor de ogen van zijn vrouw dodelijk door de bliksem wordt getroffen. Als gevolg van de enorme schrik wordt de weduwe Wijenberg "krankzinnig" en moet in een "krankzinnigengesticht" worden opgenomen.

1914    Op 31 juli om 12.10 uur kondigt de Nederlandse regering een militaire mobilisatie aan. Korte tijd later breekt een weerzinwekkende oorlog (W.O. I 1914 - 1918) uit, waarin 10 miljoen mensen omkomen. Hoewel Nederland buiten het oorlogsgeweld blijft, gaat ook in de Liemers de bevolking gebukt onder angsten, onzekerheid, tekorten, ondervoeding, werkeloosheid en armoede.
 

Groepje gemobiliseerde grenswachten in Beek (1917) Dit soort foto's moeten het thuisfront de indruk geven dat de stemming uitstekend is. De werkelijkheis is anders. Omdat de mobilisatie vier jaar duurt, slaat op grote schaal de verveling onder de gemobiliseerde soldaten toe.

1915    Door de oorlogssituatie (alle buurlanden zijn in de Eerste Wereldoorlog verwikkeld) ontstaan tekorten, waardoor de prijzen stijgen en de armoede ook in Babberich snel toeneemt. Daarentegen zijn er ook velen die door de smokkelhandel met Duitsland snel en grof geld verdienen. 
 

Smokkelaars aangehouden door douaniers Op de achtergrond Eltenberg, schilderij van Maximiliaan Kitzinger (1871)

1916    De kloosterkerk aan de Beekseweg in Babberich wordt gepromoveerd tot hulpkerk van de Oud-Zevenaarse St. Martinus. 
 

Babberich, Capucijnen-klooster en ingang kloosterkerk aan Beekseweg, omstreeks 1916 

1919   In Babberich gaan de R.K. Werkliedenvereniging en de A.B.T.B. (Algemene boeren en Tuindersbond, in de volksmond boerenbond) gezamelijk een winkel exploiteren "in het voordeel van de arbeidende stand".  De winkel krijgt de naam "De Eendracht" en wordt meer dan zestig jaar, tot 1983, gerund door de zusjes Betje (1897 - 1985) en Tonia (1895 1988) Pelgrum. Bij aankopen ontvangen klanten  bonnen ("dividend") ter waarde van 2% van het gekochte bedrag waardoor men extra te besteden heeft.

De "Boerenbond" (in latere jaren C.A.V.V.: cooperatieve aan- en verkoopvereniging) in de Babberichse Dorpsstraat in 1920. Op de afbeelding naast diverse leden van de familie Messing ook: molenaar Jan van Alst (4e van links), daarnaast  achter de hondenkar: Jan Messing jr (10jr) en achter paard en wagen: Jan Gademan (37 jr)

1920     In Didam wordt een  R.K. middelbare land- en tuinbouwwinterschool opgericht. De school verkrijgt een belangrijke regionale functie. Ook boerenzonen uit Babberich bekwamen zich in de loop der tijd op deze school. Omstreeks 1960 is Louis van Keulen, overgrootvader van Sam, Simon en Sjef van Keulen, enige jaren in deeltijd (avonduren) docent aan deze school.

De geslaagden van de middelbare land- en tuinbouwschool in 1923 Bovenste rij v.l.n.r.: J. Giessen (Angerlo), A. Gerritsen (Drempt), F. Giesen (Zevenaar), H. Kaal (Holthuizen), G. Wolsing (concierge 1920-1946), H. Scheers (Wehl), H. Roemaat, H. Giesen (Zeddam) en E. Stam (Babberich); middelste rij v.l.n.r.: A. Hoppereys (Dichteren), J. Braam (Zeddam), H. te Witt (Groessen), A. Poodt (Herwen), H. Evers ('t Loo), W. van Onna (Wijnbergen), A. Mentink (Steenderen) en F. Giesen (Steenderen); voorste rij v.l.n.r.: Th. van Sandt (Babberich), J. Giesen, H. Hendriks (leraar 1920-1948), A. Tombrock (godsdienstleraar 1920-1927), ir. H.J.M. Verhey (directeur 1920-1958) en Th. Schenning (Wehl).

1921    Op zondag 17 april passeert een wel zeer bijzondere trein Babberich. Het betreft de begrafenistrein op weg van het Nederlandse Maarn naar het Duitse Potsdam met daarin het stoffelijk overschot van de op 11 april overleden keizerin Augusta van Schleswig-Holstein (1858 - 1921). De keizerin, in ballingschap overleden in het Nederlandse Doorn (bij Maarn), wordt op 19 april in Potsdam begraven waar ongeveer 250.000 mensen haar de laatste eer brengen.

Overweldigende belangstelling bij de aankomst van de rouwtrein in Elten op 17 april 1921

 

1921    De Franciscusstichting verzoekt de gemeente Zevenaar tot "de bouw en inrichting" van een bijzondere (=R.K.) lagere school. Als belangrijkste argument voert zij aan dat de openbare school  bevolkt wordt door 8 protestantse meisjes en jongens en maar liefst 121 katholieke jongens. Op 1 mei 1922 wordt de tot dan openbare school overgedragen aan de St. Franciscusstichting.

Laatste schooldag in Babberich op 30 juli 1921 van hoofdmeester Jos Simmelink, die wordt opgevolgd door meester Appels. In het midden Jos Simmelink en naast hem meester Meijer.

1921     De heer Cornelis Appels wordt schoolhoofd in Babberich. Hij zal dit gedurende een periode van maar liefst 40 jaar blijven en verbreekt daarmee het record van Bernardus Martinus Berendsen die van 1882 tot 1911, bijna dertig jaar schoolhoofd in Babberich is geweest.

Links: de jongensschool van Babberich Rechts: de meisjesschool en het zustershuis in Babberich

Links: meester Appels met zijn Ford  Rechts: leerkrachten jongensschool (1957) v.l.n.r mej. A. Appels, Van Huet, juf Teelen, C. Appels en onbekend

1923     De Harmonie St. Franciscus wordt 28 januari 1923 opgericht. Tot de oprichters behoren Bernard van Bindsbergen, Bart Bod en Anton Ros. Meester Mulder uit Babberich is de eerste dirigent. Hij zal worden opgevolgd door de voormalige professionele dirigent Broers van harmonie St. Jan.

De Babberichse muziekvereniging St. Franciscus, omstreeks 1935

1924    Omstreeks deze tijd gaat de NV Lobitsche Auto-Dienst (L.A.D.) van start, die een autobusdienst onderhoudt tussen Spijk, Tolkamer, Lobith, Babberich, Oud-Zevenaar en Zevenaar. Tot in de jaren tachtig rijden er bussen van de L.A.D. tussen Lobith, Babberich, Zevenaar en Arnhem.

1925     Een legendarisch noodweer, bekend onder de naam stormramp van Borculo, trekt in de vroege avond  van 10 augustus over Brabant, via Nijmegen, Liemers en Achterhoek naar Twente en uiteindelijk naar Duitsland. Borculo wordt geteisterd door een onvoorstelbare tornado met een diameter van tussen een en twee kilometer. Er vallen vier doden en tachtig gewonden.  In De Liemers wordt vooral de buurtschap Dijk bij Didam zwaar getroffen.

Het dagblad "Het Vaderland" schrijft op 11 augustus: "Het hevige noodweer heeft gisteravond de buurtschap Dijk nabij Didam eveneens ernstig geteisterd. De bewoners van deze buurtschap zagen plotseling een hooge grijze zuil, welke steeds nader kwam, en welke op haar weg alles meesleurde. Niet minder dan elf woningen werden vernield. Een man en een vrouw werden tientallen meters weggeslingerd."
De avondeditie van het NRC schrijft ook op 11 augustus 1925: "Gisteravond heeft zich in de omgeving van Didam een noodweer ontlast, zooals zelden in ons land is voorgekomen. Tegen halfzeven kwam de bui uit het Zuiden aanzetten. Een hevig onweer, gepaard met een slagregen, was de inleiding. Daarna kwam een stevige wind opzetten, die allengs in kracht toenam. Plotseling bemerkten de verschrikte bewoners van Didam, dat van de Zuidzijde, van den kant van de Babbericher Allee, een hoos kwam aanzetten, een wervelwind, die met geweldige kracht alles wat hij op zijn weg tegenkwam, in het rond smeet."

1926    Watersnood in de Liemers als gevolg van een dijkdoorbraak in Pannerden.

De gearceerde gebieden staan in het voorjaar van 1926 onder water. In Pannerden staat alleen de hoger gelegen boerderij van "Van Keulen" niet onder water. Op bepaalde plaatsen bereikt het water een hoogte van meer dan drie meter.     Ook landelijk trekt de watersnood grote aandacht. Mariniers schieten de bevolking te hulp. Op 7 januari 1926 brengt koningin Wilhelmina een bezoek aan Pannerden om de situatie in ogenschouw te nemen. De bevolking van de Liemers is in het verleden vaak geconfronteerd met de gevolgen van hoog water. Andere hoogwaterjaren van de laatste 125 jaar zijn 1882, 1883, 1906, 1914, 1920, 1930, 1946, 1948, 1952, 1955, 1957, 1865, 1966, 1970 en 1995.

1926    Begin augustus wordt cafe "De Grens" in Babberich door brand verwoest.

 

1926    Na zijn priesterwijding op zondag 25 juli 1926 wordt de vooral in latere tijd in R.K. kringen vermaard geworden Herman (H.J.H.M.) Fortmann enige tijd kapelaan in de R.K. parochie Oud-Zevenaar, waartoe ook Babberich in deze tijd behoort. In latere jaren wordt Fortmann ondermeer hoogleraar aan het seminarie Rijsenburg en de Rijks Universiteit Utrecht. In 1950 wordt hij belast met de oprichting van het filosoficum Dijnselburg in Huis ter Heide bij Zeist, waar toekomstige priesters vele decennia hun wijsgerige en theologische opleiding ontvangen. Ook tegenslagen zijn hem niet bespaard gebleven. Zo gaat bij de brand van Rijsenburg in de zomer van 1938 het materiaal van zijn proefschrift volledig verloren.

H.J.H.M. Fortmann           (1904-1968)

       Een groet uit Babberich (1926)

1927    Rijkswaterstaat ontwikkelt plannen voor de aanleg van de "Provinciale Weg",  die Babberich moet verbinden met Beek. Als blijkt dat deze weg door landgoed "De Bijvank" zal lopen, maken inwoners zich sterk voor een alternatief dat de Bijvank spaart. In 1933 zal blijken dat hun inspanningen succesvol zijn geweest.

Het huis van Dora en Nelleke Klu(i)tman aan de Beekseweg in Babberich omstreeks 1935. Deze woning wordt afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe weg van Babberich naar Beek.

 

1927   De in 1856 door de gebroeders Jan en Louis Hetterscheid in Babberich gebouwde stellingmolen wordt gesloopt. Het er naast staande molenhuis (Dorpsstraat 7) blijft gespaard.

Schilderij van de in 1927 gesloopte stellingmolen in Babberich, rechts het molenhuis  Nadat de stellingmolen in 1856 door Hetterscheid is gebouwd wordt deze in 1863 verkocht aan bakker Wilhelmus Willemsen uit Heteren, die op zijn beurt de molen in 1886 verkoopt aan Jan Pijnappel van de molen "De Hoop". In 1895 overlijdt Pijnappel en  zijn weduwe, Aleida van Kempen hertrouwt met bakker Jan Roelofsen, die het molenbedrijf overneemt. Op 1 juni 1926 wordt de molen overgenomen door bakker Jan Brouwer uit Westervoort. Een jaar later wordt de molen gesloopt.

 

1928    Omstreeks dit jaar rijdt voor het eerst een inwoner van Babberich met zijn Ford op de wegen in en rond Babberich.

Cornelis Sinterdinck en Hent Bruns omstreeks 1928 met de eerste Ford in Babberich. Sinterdinck, die een boter- en eierhandel heeft, slaat op de Babberichseweg in Zevenaar ter hoogte van het juvenaat met de auto over de kop, waarbij hij een neusfractuur oploopt.

1929    Op het terrein van het ziekenhuis in Zevenaar wordt het Maria paviljoen in gebruik genomen. Het is bestemd voor de verpleging van patienten met een besmettelijke ziekte afkomstig uit de gemeenten Zevenaar (o.a. Babberich), Duiven, Westervoort, Herwen en Aerdt en Pannerden. Hiermee geven deze gemeenten uitvoering aan de in 1928 van kracht geworden Wet op de Besmettelijke Ziekten, waarin geregeld is dat alle gemeenten, alleen dan wel in samenwerking, dienen te beschikken over een barak voor de verpleging van besmettelijke zieken.

Kort na de opening van het Maria paviljoen in 1929 brengt ondermeer minister Verschuur van Volksgezondheid (rechts) een bezoek aan het paviljoen. Links van de minister dr. J.G.A. Honig jr. geneeskundig directeur van het ziekenhuis.  Voor het Maria paviljoen in Zevenaar bestaat gedurende de eerste jaren na de opening grote landelijke belangstelling, omdat het als model dient voor nieuw te bouwen inrichtingen. Het Maria paviljoen is de eerste inrichting in Nederland, waar het boxensysteem bij het verplegen van volwassen lijders aan besmettelijke ziekten consequent is doorgevoerd.

 

1929    De positieve ontwikkelingen van de jaren twintig worden bijzonder wreed verstoord door de beurskrach op 29 oktober, het begin van een wereldwijde crisis, die zijn weerga niet kent. Ongeveer 80 jaar later, in 2009, treedt een mondiale economische recessie / depressie op die vergeleken wordt met die van 1929.

Rijksweg in Babberich in 1933 Halverwege aan de rechterzijde winkel "De Eendracht", die van 1919 tot 1983 gerund wordt door de zusjes Betje en Tonia Pelgrum. Klanten ontvangen bij aankoop bonnen, die een jaarlijks dividend van 2% opleveren. Desondanks is er bittere armoede voor velen. Geheel links: het elektriciteitsgebouwtje (in de volksmond: "de peperbus")