Wehl

DE HISTORIE VAN WEHL IN JAARTALLEN

Bodemvondsten hebben aangetoond dat in de omgeving van Wehl al heel vroeg sprake is geweest van menselijke bewoning. Zo zijn op een akkerland tientallen van vuursteen gemaakte voorwerpen gevonden, die afkomstig zijn uit het midden van de steentijd (ca. 8300 - 4400 voor Christus).
Ook is er in Wehl een nederzetting geweest, die in ieder geval van omstreeks 200 voor Christus tot ongeveer 600 na Christus bewoond was. Voorts zijn in Wehl scherven gevonden uit de voor-karolingische en karolingische tijd (Frankische koningsdynastie van ca. 750 - 1000 na Christus).
De naam Wehl komt voor het eerst voor in een akte uit 1200. Tot aan de Franse Tijd is Wehl Duits gebied; sinds 1816 is het Nederlands; hierbij moeten we wel bedenken dat het onderscheid Duits en Nederlands niet altijd gemaakt kon worden.
 
1200 - 1647
In deze tijd kan men nog niet van Duits of Nederlands spreken. Het zijn de graven (later hertogen) van Kleef en Gelder, en zijdelings ook de graaf van Bergh, die hier hun bezittingen en belangen hebben. Door oorlogen, vererving en verpanding treden voortdurend verschuivingen in de machtsverhoudingen op. Zo behoort omstreeks 1400 de helft van de nederzetting Wehl (kern) aan Kleef en de andere helft (buitengebied) aan Gelder. In de loop van de vijftiende eeuw krijgt Kleef echter steeds vastere voet in het gebied. Wehl heeft in die tijd een eigen "gericht" dat naast rechtspreken ook andere taken heeft zoals het vastleggen van boedelscheidingen en kooptransacties van onroerende goederen. Het jaar 1487 brengt verandering, omdat Zevenaar stadsrechten krijgt waardoor het Wehlse gericht verplaatst wordt naar Zevenaar, waar vanaf die tijd bestuurszaken geregeld worden voor de stad Zevenaar en het ambt Liemers (de plaatsen Oud-Zevenaar, Groessen, Loo, Duiven en Wehl). Dit duurt zo'n 160 jaar.
 
1647 - 1765
Tegen het einde van de Tachtigjarige Oorlog in 1647 splitst de Kleefse hertog Wehl van het ambt Liemers af. Vanaf 1647 kent Wehl, ondanks protest van Zevenaar, weer een eigen gericht, dat wordt uitgeoefend door de landdrost van Bergh als richter, bijgestaan door enkele plaatselijke schepenen.
Het hertogelijke Kleefse Huis sterft  in 1619 uit en de titel 'Hertog van Kleef' inclusief bezittingen en rechten gaan over op de markgraaf van Brandenburg, dat  in 1701 uitgroeit tot het koninkrijk Pruisen; daardoor wordt Berlijn voor Wehl de hoofdstad, maar de meeste aangelegenheden, waarvoor men een hogere overheid nodig heeft, kunnen in de provincie-hoofdstad Kleef (Kleve) of in Emmerik (Emmerich) geregeld worden.
 

Enclave
Hoewel betwist door Gelre, maakte Wehl reeds in de eerste helft van de 14e eeuw deel uit van het Hertogdom Kleef. Aanvankelijk vormt het met de eveneens Kleefse gebieden Didam en Beek een geheel. Wanneer een eeuw later beide laatstgenoemde gebieden aan Bergh komen, krijgt Wehl de eigenaardige positie van ENCLAVE, d.w.z. een rondom door vreemd territoir ingesloten gebied. Het feit dat Wehl (katholiek) geheel door Gelders (protestants) gebied is omgeven, brengt met zich mee dat bijvoorbeeld bij militaire aflossingen omzichtig te werk dient te worden gegaan. Om geen aanstoot te geven bewegen de Kleefse, later Pruisische, detachementen zich ongewapend en onge-uniformeerd over Nederlands grondgebied, om eerst bij de grens van de Heerlijkheid hun wapens en uniformen van de karren te halen en daarna in vol ornaat de enclave binnen te marcheren.  
 

1806 - 1816
Wehl hoort in 1806 tot het Franse revolutionaire hertogdom; later groothertogdom Berg. Deze staat heeft Dusseldorf tot hoofdstad. De naam Berg houdt verband met het aldaar gelegen 'Bergische Land' en staat volledig  los van het graafschap Bergh ('s-Heerenberg). Twee jaar later ondergaat Wehl de bestuursreorganisatie, die in Berg plaatsvindt. Wehl wordt een gemeente binnen het kanton Emmerik. Na weer twee jaar, eind 1810, vindt de rechtstreekse inlijving bij Frankrijk plaats. De nederlaag van Napoleon weerspiegelt zich ook in de Wehlse geschiedenis, waardoor Wehl in januari 1814 weer Pruisisch wordt. Dit is echter niet van lange duur. Het Congres van Wenen, dat de balans van de 'mislukte' Franse Revolutie opmaakt en tot taak heeft de daaruit voortvloeiende staatkundige problemen op te lossen, beslist in 1815 dat Wehl, evenals de meeste andere voormalige Kleefse enclaves, bij Nederland gaat behoren.
 
 
1816 - nu
Op 1 juni 1816 wordt Wehl Nederlands.  Een wat stabielere periode breekt aan. Een terugslag kent Wehl in de jaren dertig van de 20e eeuw, als de gemeentefinancien ontredderd zijn geraakt, waardoor de bestuurbaarheid ernstig bemoeilijkt wordt. Korte tijd later komt de oorlog van 1940 - 1945 daar nog eens bovenop.
Op 1 januari 2005 is Wehl samengevoegd bij de gemeente Doetinchem en houdt Wehl op een zelfstandige gemeente zijn.
 

TIJDSBALK WEHL

838    Oudst overgeleverde vermelding van Leomeriche (Liemers).

Nederzettingen in onze streek omstreeks 1200 Aswen (Azewijn) en Thedodem (Didam) worden genoemd in 828; Thuvine (Duiven), Gruosne (Groessen), Harawa (Herwen) in 897; Eltnon (Elten) in 944; Berga ('s Heerenberg) in 1105; Sydehem (Zeddam) in 1142; Lengel in 1144; Loel (Loil), Wele (Wehl) en Waverlo (Dijk) in 1178; Beek in 1206; Stockem (Stokkum) in 1260.

838     Oudste vermelding van Doetinchem als villa Duetinghem, een nederzetting met kerk.

1150    Halverwege de 12e eeuw wordt in het Liemerse land een begin gemaakt met de aanleg van dijken. Het zijn lage "zomerdijken" om het zomerwater te keren. Ruim honderd jaar later komen in de "Lijermersch" de eerste winterdijken.

Dijkaanleg met eenvoudige hulpmiddelen is een onvoorstelbaar omvangrijke klus, die naast vakmanschap vooral ook veel logistiek inzicht vraagt.

1178    Eerste schriftelijke vermelding van Wehl (Weel), waar reeds een stenen kerkje staat. 

Wehl wordt in 1178 vermeld als Wele

1232    Bisschop Wilbrand van Utrecht schenkt aan het klooster van Bielhem bij Doetinchem een halve hoeve te Weel (Wehl).

1234    Wehl wordt reeds als parochie vermeld. Wehl wordt vermeld onder de naam Welle. 

1236    Doetinchem krijgt van Graaf Otto II van Gelre en Zutphen stadsrechten. In ruil voor de stadsrechten moet Doetinchem betalen en soldaten leveren voor het leger van de graaf.

1275    Omstreeks deze tijd bewoont het geslacht Van Broeckhuysen reeds een donjon, een verdedigbare toren (klein kasteel) dat enige eeuwen later wordt afgebroken en omstreeks 1860 wordt vervangen door de huidige villa Broekhuizen in Wehl.

Broekhuizerlaan in Wehl aan het begin van de 20e eeuw

1290    Aan het eind van de dertiende eeuw is Doesburg verreweg het belangrijkste centrum in onze regio. De gehele Liemers tot aan Emmerik alsmede ook  Doetinchem ressorteren onder het ambt Doesburg.

1339    Gelre, waartoe ook Wehl in deze tijd behoort, wordt door de keizer van Beieren tot hertogdom verheven. Het is een zeer groot en belangrijk hertogdom: Het omvat naast de huidige provincie Gelderland, grote delen van de huidige provincie Limburg (met onder meer Venlo, Venray en Roermond) en delen van het huidige Noord-Rijnland-Westfalen met onder meer het stadje Geldern, waarnaar het hertogdom Gelre en de latere provincie Gelderland zijn genoemd. Het hertogdom Kleve vormt een wig tussen de Noordelijke en de Zuidelijke delen van Gelre. De zelfstandigheid van Gelre eindigt in 1543.

Het hertogdom Gelre omvat omstreeks 1350: 1. Het Kwartier van Nijmegen (huidige Betuwe) 2. Het Kwartier van de Veluwe (ook genoemd het Kwartier van Arnhem) 3. Het Kwartier van Zutphen (de huidige Achterhoek en Liemers) 4. Het Kwartier van Roermond (het huidige Limburg en delen van Noord-Rijnland-Westfalen)

1340     Uit een rekening van de rentmeester van de graaf van Gelre blijkt, dat in deze tijd tot de Lijmers Weel (Wehl), Betburg (Babberich), Zevenaar, Angeroy (Loo), Westervoort, Beek en Zeddam,  Duiven en Groessen gerekend worden.

1355    Vanaf 1355 neemt de macht van Kleef in de Liemers sterk toe ten koste van Gelre.

Bezittingen van Gelre en Kleef (Kleve) in de Liemers omstreeks 1350 Voor 1350 bezit Kleef in de Liemers alleen Groessen, Leuven (tussen Oud-Zevenaar en Groessen), Oud-Zevenaar en Grondstein (nabij Elten). In de periode na 1355 worden o.a. ook Zevenaar, Huissen (Huussen), Wehl, Duiven, 't Loo, Ooy, Babberich, Eltingen (Weel) en Elten deel van Kleve.

1380    Kasteel Broekhuizen in Wehl wordt in 1380 vermeld wanneer Steven van Broikhusen ermee wordt beleend. Hoe het kasteel er heeft uitgezien is onbekend omdat geen oude afbeeldingen zijn overgeleverd. Aan het begin van de 18e eeuw wordt het afgebroken en in 1743 wordt op de plaats van het kasteel een huis gebouwd dat ruim een eeuw later, omstreeks 1860, wordt vervangen door een villa, die we ook in onze huidige tijd kennen.

1406    Ambt Liemers (o.a. Zevenaar, Duiven, Loo, Groessen, Wehl) van oorsprong Gelders grondgebied wordt door Reinoud IV van Gelre aan het graafschap Kleef (Kleve) verpand.

Gezicht op Kleef (Kleve) omstreeks 1570, gravure Frans Hogenberg
Het ambt Liemers, dat in 1406 wordt verpand aan Kleve, zal tot  het begin van de 19e eeuw Duits blijven.

1417    De keizer van het Duitse rijk, Sigismund (1362 - 1432) verleent tijdens het concilie van Konstanz aan graaf Adolf II van Kleef de hertogstitel.

1447    De Vogelstraat in Wehl wordt reeds vermeld. De loop van deze straat wijkt vermoedelijk niet sterk af van die welke we in onze huidige tijd kennen.  

1448    De Hertog van Kleef geeft zijn richter in Wehl opdracht om het gebied door middel van grachten en doornhagen verdedigbaar te maken tegen indringers.

1449    In een groot deel van de Liemers en omgeving heerst onrust. Diverse plaatsen, waar de hertog van Kleef bezittingen heeft, zijn verlaten door oorlogsgeweld. Een van de plaatsen die zwaar getroffen wordt is Wehl. De onrust en strijd hangen onder meer samen met de Soester Fehde (1444 - 1449).
In de 15e eeuw wordt de Duitse stad Soest steeds rijker en zelfbewuster en wil het loskomen van haar heerser de aartsbisschop van Keulen. Gedurende de oorlog, die zich rondom 1449 ook in de Liemers afspeelt tussen enerzijds het leger van de aartsbisschop en anderzijds dat van de hertog van Kleef, wordt laatstgenoemde de nieuwe heerser over Soest.  

1450    Omstreeks deze tijd is Wehl meer dan zo maar een dorpje. Het is een "veste" met wallen en grachten, gelegen op een knooppunt van wegen. Dat Wehl nooit een echt stadje wordt, komt omdat Zevenaar in 1487 stadsrechten krijgt.

1451    Omstreeks deze tijd is Gelis van Langenvelt richter. Hij is de oudst bekende richter in de Heerlijkheid Wehl. Een richter is de belangrijkste plaatselijke functionaris, enigszins vergelijkbaar met de functie van burgemeester in onze huidige tijd.  

1456    Omstreeks deze tijd is Henricus Post pastoor van Wehl .

1466     De R.K. parochie Wehl wordt afgescheiden van Zeddam en wordt zelfstandig.

1470    Henrick Ghiesbertz is pastoor in Wehl.  

1475    Wehl is in de 15e eeuw meer dan zo maar een dorpje. Het is een "veste" met wallen en grachten, gelegen op een knooppunt van wegen. Omstreeks 1475 wordt niet alleen van een veste gesproken maar ook van de "vrijheit van Weell", met andere woorden het is een stadje in wording. Dat Wehl toch nooit een echt stadje wordt, komt omdat Zevenaar in 1487 stadsrechten krijgt.

1480    De kerk in Wehl wordt in Gothische stijl herbouwd en veel groter gemaakt.

1491     Begin februari breekt de Rijndijk tussen Emmerik (Emmerich) en Rees door. Het gevolg is dat een groot gebied tot aan Doesburg onder water komt te staan.

1493    Ridder Henrick van Bylant is Heer van Weel en bezit rechtsbevoegdheden.  

1503    De zomer van 1503 is zinderend heet en kurkdroog en daardoor een kwelling voor de inwoners van Wehl. 

1504    Nadat inwoners van Wehl opnieuw en herhaaldelijk worden gemolesteerd door de Geldersen zegt hertog Karel van Gelre hen op zondag 15 december waarborgen toe voor een ongestoord bezoek aan de markten van Emmerik, Berg en Elten.

1510    Gisbert van Broikhusen is omstreeks deze tijd pastoor van Wehl. 

1527     Grote stadsbrand in Doetinchem waardoor vrijwel alle middeleeuwse gegevens over Doetinchem verloren gaan.

1550     Omstreeks deze tijd behoren de parochiekerken van onder meer Oud-Zevenaar, Wehl, Laag-Elten, Zeddam en Didam tot de proosdij Emmerich met als patroonheilige Sint Maarten.

1557     De vermaarde cartograaf Christiaan sGrooten, geograaf van de Spaanse koning Philips II, brengt het gewest Gelderland in kaart.

Een detail uit de kaart van Christiaan sGrooten betreffende Weel (Wehl) en omgeving In de omgeving van Weell (Wehl) zijn onder meer Dyem (Didam), Doessburch (Doesburg), Doetechem (Doetinchem), Wijnberghen (Wijnbergen), Braemt (Braamt) alsmede de Olde Isel (Oude IJssel) vermeld.

1568    Begin van de Tachtigjarige Oorlog. De strijd tussen Spaanse en Staatse troepen brengt de bevolking in de Liemers regelmatig tot wanhoop.  

De staatkundige indeling van de Liemers en de omgevende gebieden in de 16e eeuw
Geel: Kleefs gebied     Groen: Gelders / Staats gebied     Licht Groen: Berghs gebied     Wit: zelfstandig gebied. 
Merk op dat Wehl Kleefs gebied is en behoort tot Ambt De Liemers met Zevenaar als centrum. 
 

1572    Begin juli worden 19 katholieke priesters uit Gorcum ontvoerd naar Den Briel. Als ze daar niet bereid zijn het katholieke geloof af te zweren worden ze een voor een opgehangen. De herinnering aan dit gebeuren, dat bekend staat als een van de dieptepunten in de opstand tegen Spanje, blijft tot ver in de 20e eeuw bij veel katholieken, ook in de Liemers, levend.

Links: Martelaren van Gorcum worden in een schuur terechtgesteld (19e eeuws schilderij van Cesare Fracassini) Rechts: Beeld van pater Claas Pieck in de bedevaartskerk in Brielle  Claas Pieck is de eerste, die wordt opgehangen, na hem volgen nog 18 paters.  De ontvoering van de 19 priesters vindt plaats door watergeuzen onder leiding van hun in 1571 door Willem van Oranje benoemde opperbevelhebber Lumey. Wanneer de priesters niet bereid zijn om het katholieke geloof af te zweren, worden ze in een schuur een voor een opgehangen. Na hun dood worden de 19 martelaren van Gorcum voor veel katholieken ook in de Liemers lichtende bakens in een periode van onderdrukking en duisternis. De herinnering aan het gebeuren in 1572 blijft tot ver in de 20e eeuw levend. Veel katholieken sluiten tot ver in de 20e eeuw hun dagelijks gebed af met: "heilige martelaren van Gorcum bidt voor ons".

1582   In Doesburg gelegerde soldaten verrichten in Wehl plunderingen.  

Plundering van een dorp geschilderd door Pieter Molijn (Frans Halsmuseum, Haarlem)
Vooral tijdens de eerste helft van de Tachtigjarige Oorlog gaat de bevolking van het Gelders - Kleefs grensgebied regelmatig gebukt onder de wreedheden en plunderingen van Hollandse en Spaanse soldaten. 

1583    Omstreeks deze tijd slaat de pest in onze regio genadeloos toe. In Doetinchem sterft in enkele jaren tijd meer dan de helft van de bevolking aan de pest. Angst en paniek werken verlammend op de samenleving.

Ziekenkamer pestlijders (einde middeleeuwen, Florence)

1585    Uland Kusters uit Wehl wordt beschuldigd van moord op de pasgeboren baby. Het Hof van Gelderland veroordeelt haar tot de gebruikelijke straf voor kindermoordenaressen: verdrinking door in een zak genaaid in de IJssel te worden gegooid.

1590    Het hertogdom Kleef, waartoe Wehl behoort, protesteert tegen de woeste Staatse (Hollandse) soldaten die in Kleefs gebied rondtrekken. Er is sprake van "rooven, plunderen, vangen, spannen, branden, brandschatten, rantsoeneren, doodslaen en andere onchristelijke ende tirannieke, barbaarse tortuuren". De Staten Geneneraal antwoorden: "Wij moeten een vuur koelen van een brand waarvan het onvermijdelijk is, dat er vonken op de daken van de buren vallen".

1608    Een ontstellend koude winter zorgt voor grote problemen. In januari en februari vriest het zo hard dat zelfs de oudste mensen zich niet kunnen herinneren dit ooit eerder te hebben meegemaakt.

1609   Het Kleefse hertogelijke geslacht is uitgestorven. Het hertogdom Kleef komt door vererving in het bezit van de keurvorst van Brandenburg. De Kleefse gebieden in de Liemers (o.a. Wehl, Zevenaar, Duiven, Huissen) worden deel van Brandenburg.

Zes generaties hertogen van Kleve met op de achtergrond het historische Kleve
v.l.n.r.: Adolph IV (1417 - 1448), Johann I (1448 - 1481), Johann II (1482 - 1521), Johann III (1521 - 1539), Wilhelm (1539 - 1592) en Johann Wilhelm (1592 - 1609)

1610     Op vrijdag 22 januari wordt onze regio getroffen door een zware storm. Bij Rees breekt de dijk door. Veel land staat onder water.

1624    De Heerlijkheid Wehl wordt door troepen van de naar de Spanjaarden overgelopen Hendrik van den Bergh geplunderd.

1647    De Kleefse Hertog verpandt de plaats Wehl aan de Graaf van Bergh. Hierdoor wordt Wehl afgesplitst van het Ambt Liemers; tot het Ambt Liemers blijven de stad Zevenaar (bestuurlijk centrum), Oud-Zevenaar, Groessen, Loo en Duiven behoren. De verpanding van Wehl heeft maar enige jaren geduurd waarna het weer met Kleve verenigd wordt totdat het in het begin van de 19e eeuw bij Nederland wordt ingedeeld.

1647    Wehl krijgt, ondanks protest van Zevenaar, weer een eigen gericht. Dit gericht wordt uitgeoefend door de landdrost van Bergh als richter, bijgestaan door enkele plaatselijke schepenen.

1650    Halverwege de 17e eeuw is Wehl een katholiek bedevaartsoord. Ernstig zieken komen voor genezing naar de R.K. kerk waar uitoefening van het katholieke geloof mogelijk is omdat Wehl een Kleefse envlave is waar, in tegenstelling tot de aangrenzende Republiek der Verenigde Nederlanden, godsdienstvrijheid bestaat.

1665    Theodorus van der Horst, R.K. pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl overlijdt. Hij is ongeveer tien jaar pastoor van de Martinusparochie geweest.  

1666    Hendrik F. Bentinck, heer van Wehl, koopt de eeuwenoude havezate Broekhuizen in Wehl. Tweehonderd jaar later omstreeks 1860 wordt deze afgebroken en vervangen door villa Broekhuizen, die we in onze tegenwoordige tijd kennen.

Villa Broekhuizen in Wehl aan het begin van de 20e eeuw

1671    Paulus Nelissen wordt pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl. Wanneer hij in 1723 overlijdt, is hij meer dan een halve eeuw pastoor van de parochie geweest. Hij gaat de geschiedenis in als de langstzittende pastoor die Wehl heeft gehad.

1673    Op woensdag 1 maart 1673 kopen Diederich Hecking, richter te Wehl en zijn vrouw Maria Olischlagers hofstede "Toutenburg" in Ooy bij Zevenaar. Lang hebben ze er geen plezier van want ruim vier jaar later op vrijdag 10 december 1677 verkoopt Maria Olischlagers de hoeve aan Michael Henrich Wunder, richter te Zevenaar.

Toutenburg, eind 19e eeuw (afbeelding P. Fontein)

1682     De oudst bekende schoolmeester van Wehl is Hermen van Kessel, die in 1682 wordt genoemd en in december 1697 overlijdt.     

1684    De winter van 1683 - 1684 verloopt ontstellend koud. Zelfs de oude mensen in Wehl kunnen zich niet herinneren zo'n extreem koude winter ooit eerder meegemaakt te hebben. De koude valt ver voor kerstmis 1683 in en duurt tot medio februari 1684. De rivieren vriezen volledig dicht en ijsdikten tot twee Rijnlandse voeten (63 cm) worden gemeten. De winter zorgt voor veel overlast.

1689    Zoals zo vaak tijdens oorlogen wordt ook tijdens de Negenjarige Oorlog (1688 - 1697), tussen Frankrijk en onder meer Pruisen, de lokale bevolking door de machthebbers geterroriseerd. Zo beveelt de Pruisische overheid in januari 1689 dat het Ambt Liemers, waartoe onder meer Zevenaar, Oud-Zevenaar, Loo, Groessen, Duiven en Wehl behoren, grote hoeveelheden haver, rogge, stro en hooi moet leveren ver beneden de marktprijs. Of de bewoners het kunnen missen wordt niet gevraagd.  

1706    Henriott, secretaris van de heerlijkheid Wehl, koopt havezate Campwijck in Zevenaar. Henriott en zijn nakomelingen blijven eigenaar tot Campwijck in 1849 wordt gekocht door de Zevenaarse burgemeester jonkheer C. E. J. F. van Nispen tot Pannerden.

1707    In Wehl zijn er bierbrouwerijen van Hendrik Steintjes en Wilhelm Jansen (later Derk Stokman).

1709    Zeer strenge winter vanaf Driekoningen (6 januari); veel vee doodgevroren.

1714    Veepest veroorzaakt in de Liemers de dood van veel runderen en grote armoede onder de bevolking.

1721    Dankzij financiele steun van De Kleefse overheid en enige vermogende personen wordt de Nederlands Hervormde Gemeente te Wehl gesticht. Een jaar later wordt de eerste predikant benoemd. Aanvankelijk maakt men voor het houden van diensten gebruik van havezate Broekhuizen.
 

Huis Broekhuizen te Wehl in 1972 In havezate Broekhuizen vinden in de jaren 1721 - 1725 de diensten van de Hervormde gemeente plaats.

1722    De Wehlse processies, marktdagen en kermissen  gaan terug naar een ver verleden; al in 1722 wordt er melding van gemaakt.

1722    De eerste predikant vestigt zich in Wehl; tot 1725 maakt men voor het houden van diensten gebruik van havezate Broekhuizen.

1723    Na meer dan een halve eeuw pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl te zijn geweest, overlijdt Paulus Nelissen. Hij gaat de geschiedenis in als de langstzittende pastoor die Wehl heeft gehad. Pastoor Nelissen wordt opgevolgd door Joannes Adolphus Lubbers.

1723    Opvallend veel inwoners van Wehl worden in 1723 op het kerkhof begraven. De meest voor de hand liggende verklaring hiervoor is dat een epidemie veel slachtoffers heeft veroorzaakt. In totaal sterven 60 mensen, 18 "manspersohnen", 13 "vrouwens", 14 "jongxkens" en 15 "meiskens".

1724    Joannes Adolphus Lubbers wordt pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl. Hij blijft dit tot zijn dood in 1732.

1725    In Wehl wordt een woning voor de predikant gekocht. In deze pastorie komt de gemeente bijeen, totdat enige jaren later een kerkje wordt aangebouwd, dat in 1857 zal worden afgebroken. 

1726    In Wehl komt voor het eerst een Hervormde school waardoor het dorp twee scholen heeft: de reeds lang bestaande R.K. lagere school, bij de R.K. kerk, en vanaf 1726 de Hervormde school op de plaats waar zich in onze huidige tijd het pand Stationsstraat 6 bevindt.    

1727    In Wehl is het aantal mensen dat in 1727 overlijdt veel groter dan in andere jaren. Ook in sommige andere Liemerse plaatsen zoals Lobith is het sterftecijfer veel hoger dan in andere jaren. Onbekend is welke ziekte(n) hiervoor verantwoordelijk is (zijn).

1729    Dominee J.J. Scheib wordt predikant van de Hervormde Gemeente in Wehl. Hij blijft dit maar liefst een halve eeuw tot zijn dood in 1779. Aan het begin van zijn ambtsperiode wordt een klein kerkje gebouwd dat in 1857 wordt afgebroken en vervangen door de hervormde kerk, die we in onze tijd kennen.

1730    In december laat de Wehlse pastoor zich in zijn preek laatdunkend uit over protestanten. Omdat er in de Kleefse enclaves godsdienstvrijheid bestaat, wordt het de pastoor voorlopig verboden te preken.

1731    Op Nieuwjaarsdag ontstaan in Wehl ernstige rellen. De pastoor wordt mede verantwoordelijk gehouden en door soldaten uit de dichtstbijzijnde garnizoensstad Wezel weggevoerd. Na ongeveer negen maanden niet de normale kerkelijke handelingen te hebben kunnen verrichten, is de pastoor eind 1731 weer in Wehl terug.

1732    Joannes Adolphus Lubbers, pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl, overlijdt. Hij wordt opgevolgd door pastoor Gerardus Hesseling, die tot zijn dood in 1757 pastoor in deze parochie blijft.

1733    Arnold Felderhoff wordt richter van de heerlijkheid Wehl. Hij blijft dit gedurende meer dan een halve eeuw tot 1786. Een richter is de belangrijkste plaatselijke functionaris, enigszins vergelijkbaar met burgemeester in onze huidige tijd.  

1735    Landmeter Guioneau brengt in opdracht van de koning van Pruissen het gebied rondom Wehl (dat tot Pruissen behoort) in kaart. De Duitstalige landmeter geeft aan een gebied ten noorden van de Wehlse heide, de Heidekant, ten onrechte de naam "Das Heisische Feldt". In de tachtiger jaren van de 20e eeuw zou aan een bestemmingsplan voor dit gebied de naam "het Hessenveld" gegeven worden, waar Heidekant veel juister zou zijn geweest.   

1737    In januari 1737 stort ten gevolge van een hevige storm het dak van de R. K. kerk in Wehl in.   

1740    De winter van 1740 is zeer koud. Na een relatief zachte december 1739 wordt januari 1740 extreem koud. In de periode van zaterdag 9 tot en met dinsdag 12 januari wordt het zelfs overdag in Wehl niet warmer dan 10 graden onder nul. De barre winter wordt gevolgd door een extreem koud voorjaar. Door armoede hebben veel huizen nauwelijks of geen verwarming. Op zaterdag 7 mei sneeuwt het nog. Ook de zomer verloopt zeer koud waardoor de oogsten volledig mislukken. Het duurt jaren voor dat men het rampzalige jaar 1740 te boven is.

1750    Het inwoneraantal van de Heerlijkheid Wehl bedraagt 1.036.

1753    Het hagelkruis in Wehl aan de Hagelkruisweg wordt in 1753 vermeld. In onze tegenwoordige tijd staat dit inmiddels eeuwenoude hagelkruis daar nog altijd.  Hagelkruisen, lange houten palen van ongeveer tien meter hoog met daarop een Grieks kruis, zijn geplaatst met de christelijke intentie te bidden geen hagelschade te krijgen aan gewassen. Jaren met enorme hagelschade leidend tot honger en armoede zijn in Wehl onder meer geweest: 1773, 1780 en 1880.

In Wehl zijn tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw op Hemelvaartsdag en de eerste zondag van september (de Wehlse Umdracht) processies gehouden. Bij het hagelkruis werd dan gerust, gepreekt en gebeden. Ook werden bij het hagelkruis brooduitdelingen gehouden.

1754    In een bijgebouw van Broekhuizen in Wehl is een foezel- of een brandewijnstokerij gevestigd. De eigenaar is richter Arn. Felderhoff. In 1780 wordt Wilhelm Gudde als "voeselbrenner" vermeld.

1755    Een hevige brand richt in Wehl veel schade aan.

1756    De Zevenjarige Oorlog, waarin o.a. Pruisen en Frankrijk tegenover elkaar staan, breekt uit.  Ook Wehl gaat gebukt onder de gevolgen van deze oorlog.  Zo wordt men gedwongen grote hoeveelheden aardappelen, boter, erwten, koren en wortelen naar Wezel te brengen ten behoeve van het leger.

1756    Op zaterdag 11 december 1756 begint het streng te vriezen en de intense koude duurt onafgebroken tot maandag 7 februari 1757. De langdurige en intense koude is ook voor de  inwoners van Wehl een enorme beproeving.

1757    Omdat Wehl in de ogen van de Franse bezetters van het Pruisische gebied niet genoeg heeft geleverd, wordt gedreigd met plundering en brandstichting. Wie het zich kan veroorloven vlucht naar het, in die tijd nog, aangrenzende "Gelderland". Op 22 juli 1757 trekt een militair commando Wehl binnen, gebruikt in de herbergen grote hoeveelheden  jenever en voedsel, molesteert inwoners en vertrekt vervolgens weer naar het front met een zestal karren en 25 paarden.

1758    Wehl wordt geteisterd door de infectieuze darmaandoening dysenterie. Enkele tientallen dorpsgenoten sterven aan de aandoening, die gepaard gaat met waterdunne, bloederige diarree en daarom ook wel "rode loop" of "persloop" wordt genoemd. 

1758    Tijdens de Zevenjarige Oorlog (1756 - 1763) bezetten Franse troepen in 1758 het Kleefse land, waartoe onder meer behoren Duiven, Groessen, Loo, Zevenaar, Huissen, Malburgen, Lobith en Wehl. De bevolking heeft het zwaar te verduren en leeft op de rand van de hongersnood. Toch eisen de bezetters bij voortduring brood, graan, meel stro, hooi, brandhout en inkwartiering. Ook worden bewoners gesommeerd voor de bezetters te werken. Boeren en landarbeiders worden opstandig en velen vluchten voor het oorlogsgeweld naar de republiek.

De Kleefse enclaves. (Uit: Graswinckel, De rechterlijke archieven der voormalige Kleefsche enklaves, 1543 - 1816, 's-Gravenhage, 1927)

1759    Wehl moet opnieuw enorme hoeveelheden stro, haver en hooi aan het leger leveren. Aangezien men al door de voorraden heen is, worden de Wehlenaren gedwongen grote sommen geld te lenen om op die manier alsnog het gevraagde te kunnen leveren. Wanneer in juni ambtenaren arriveren om onwillige inwoners te dwingen, stelt de bevolking zich zo vijandig op, dat de beambten zich in herberg De Zwaan in veiligheid moeten brengen.

Hotel de Zwaan omstreeks 1925 In juni 1759 vluchten ambtenaren naar herberg "De Zwaan": Het water staat de woedende bevolking tot aan de lippen, omdat men voortdurend gedwongen wordt tot leveranties en diensten aan legers.

1763    In de maand april zijn er in Wehl maar liefst tien sterfgevallen, vermoedelijk het gevolg van een epidemie.

1764    In februari vinden dijkdoorbraken plaats bij Rees en Herwen waardoor ook Wehl en omgeving te maken krijgt met grote wateroverlast.

1765     Als gevolg van de Zevenjarige Oorlog, die zware offers van Pruisen eiste, verkoopt de koning van Pruisen de heerlijke rechten (373 ha. grond met daarnaast tiend-, grond-, jacht- en andere rechten) van Wehl aan Cornelis Steengracht. Voor de bewoners van Wehl is deze verandering minder ingrijpend dan op het eerste gezicht lijkt, omdat de Pruisische koning landsheer blijft en ook richter Arnold Felderhoff, reeds vanaf 1733 in functie, blijft gewoon op zijn post.an.

1771    In de periode december 1771 tot maart 1772 sterven in Wehl 8 mensen aan de pokken. Andere jaren met dodelijke pokkenslachtoffers in Wehl zijn 1777 (7), 1785 (?), 1800 (3), 1806 (5) en 1871 (3).

1773    Zware hagelbuien hebben een verwoestend effect op de oogst. In Wehl en omgeving bedraagt de schade aan onder meer de boekweit 3945 Rijksthaler. Andere jaren met extreme schade door hagel zijn 1780, 1800 en 1880.

1775    Jan Brandes (1743 - 1808) tekent het vermaarde dorpsgezicht van Wehl. In de tijd dat Brandes, die in 1743 in Bodegraven is geboren, deze tekening maakt, is hij dominee bij de Lutherse gemeente in Doetinchem. In 1779 wordt hij predikant in Batavia en in 1787 keert hij terug naar Europa en vestigt zich in Zweden, waar hij in 1808 overlijdt. In 1985 is zijn collectie door het Rijksmuseum aangekocht op een veiling bij Sotheby's in Londen.

Het dorp Wehl in Cleefsland getekend in 1775 door Brandes. Het betreft een kleurtekening van een onverharde weg naar de kerk met aan weerszijden huizen.  Op de voorgrond spelende kinderen en een vrouw met kruiwagen. Achter staan nog twee mannen en twee soldaten.

1777    De gevreesde pokken veroorzaken in Wehl zeven dodelijke slachtoffers.

1778    Hevige hagel richt in Wehl grote schade aan. Ook in 1780, 1798 en 1800 is de schade ten gevolge van hevige hagel aanzienlijk.

1779    Dominee J.J. Scheib, vanaf 1729 predikant van de Hervormde Gemeente in Wehl, overlijdt. Hij gaat na een ambtsperiode van een halve eeuw de geschiedenis in als de langstzittende predikant in Wehl.

1780    In Wehl overlijden in 1780 drie kinderen aan een kwaadaardige variant van de zeer besmettelijke kinderziekte mazelen.

1781    Een ernstige veeziekte treft Wehl.

1784    Een felle en langdurige vorstperiode zorgt dat de rivieren tot op de bodem met ijs bedekt zijn. In februari zet de dooi in en in de middag van 29 februari breken bij Spijk dijken door. Een dag later zijn er dijkdoorbraken in Oud-Zevenaar. Begin maart staat een gebied tussen 's Heerenberg en Doesburg onder water.
Meer dan de helft van de Heerlijkheid Wehl komt onder water te staan. De totale schade in Wehl aan omgekomen runderen, schapen en varkens alsmede bedorven hooi wordt geraamd op 635 rijksdaalders. Aan de getroffenen in Wehl wordt brood, meel, olie, voezel, stro, zout en boter uitgedeeld.

1785    In de periode van februari tot juli eisen de pokken in Wehl een hoge tol: 45 mensen. Onder de slachtoffers zijn vooral jongeren in de leeftijd van 3 tot 20 jaar. Vijf kinderen Lucassen / Lukassen overlijden aan de pokken.

1786    Na meer dan een halve eeuw, vanaf 1733, richter van de heerlijkheid Wehl te zijn geweest, wordt Arnold Felderhoff opgevolgd door Henrick Conrad van Renesse. Een richter is de belangrijkste plaatselijke functionaris, enigszins vergelijkbaar met burgemeester in onze huidige tijd.  

1788    Om verspreiding van ziekten te voorkomen bepaalt de Kleefse overheid op 11 april, dat voortaan twee begrafenisgebruiken achterwege dienen te blijven te weten:
                    - het afleggen van het lijk door een groot aantal vrouwen uit de verre omtrek
                    - het meerijden van vele vrouwelijke familieleden op de lijkwagen.

1789    De Pruisische regering verbiedt vanwege de vele ongelukken, die er bij gebeuren de sint-jansvuren. Bij dit gebruik, dat jaarlijks plaatsvindt op 24 juni, dansen jongens en meisjes in een kring om het vuur en springen over de vlammen. Niet zelden vatten hierbij de kleren vlam. De traditie van de sint-jansvuren gaat terug op de verering van Balder, de Germaanse god van de midzomer. Ondanks het in 1789 ingestelde verbod vinden de sint-jansvuren tot in het begin van de 20e eeuw in de Liemers plaats.

1789    De winter van 1788-1789 verloopt extreem koud. Met de winter van 1708-1709 is deze winter de aller-koudste winter van de 18 eeuw. Mens en dier gaan gebukt onder de extreme koude en de gevolgen daarvan.

1790    Omstreeks deze tijd telt de kom van Wehl maar liefst zes herbergen of tapperijen: "De Ploeg", "De Drie Zwanen", "De Pelikaan", "De Roskam", "Het Hert" en "De Zwaan".

Hotel Pension "De Zwaan" in Wehl (1925)

1792    Het aantal inwoners van de gehele Liemers, inclusief de heerlijkheid Wehl, is gedaald tot 4.400. In Zevenaar-stad wonen nog 900 mensen waar dat enige decennia eerder nog 1.300 bedroeg. Een belangrijke oorzaak van de bevolkingsafname is dysenterie, een infectieuze darmziekte die gepaard gaat met een hevige bloederige diarree en daarom in de volksmond wel "rode loop" wordt genoemd. 

1795    In het voorjaar wordt Wehl door de Fransen bezet. Met enkele onderbrekingen duurt deze bezetting tot augustus 1806. 

1798    Hevige hagel richt in Wehl grote schade aan. Ook in 1778, 1780 en 1800 is de schade ten gevolge van hevige hagel aanzienlijk.

1798   Op 28 oktober wordt in Wehl geboren Jo(h)anna Banning,  over-over-over-over-grootmoeder van Sam, Simon en Sjef van Keulen. Johanna is de dochter van Nicolai / Nicolaas Banning, van beroep daghuurder, en Derres Moermans, van beroep dagloonster. Johanna trouwt op 11 februari 1825 in Zevenaar met Jan Pollman. Jan en Johanna kopen in 1842 het perceel de "Foppengaard", Oude Steeg 2 te Zevenaar, waar ze tot hun dood wonen. Johanna en Jan krijgen samen acht kinderen.

1799    In februari komt de Liemers weer eens onder water te staan. In Wehl zijn er 13 ingestorte of zwaar beschadigde huizen.

1799    In de periode van november 1799 tot mei 1800 zijn er drie sterfgevallen in Wehl als gevolg van de pokken.

1800    Het begin van de 19e eeuw verloopt voor het gebied rondom Zevenaar, Huissen, Duiven en Wehl, de zogenaamde Kleefse enclaves in de Liemers,  zeer bewogen. Tot 1806 behoren de enclaves bij Kleef (Kleve), hetgeen in die tijd Pruisisch betekent. In de daarop volgende tien jaar behoort het gebied achtereenvolgens tot het Groothertogdom Bergh, het Koninkrijk Holland, het Franse Keizerrijk, enkele weken weer onder Nederlands bewind, dan weer Pruisisch bewind om tenslotte in 1816 aan Nederland toe te vallen. Machthebbers beschouwen de Liemers vaak als een wingewest en vooral tijdens de indeling bij het Groothertogdom Bergh wordt de bevolking uitgezogen.

1800    Het inwoneraantal van de Heerlijkheid Wehl bedraagt 1.210.

1802    In Wehl overlijden 22 inwoners aan roodvonk. Ook in Oud-Zevenaar vallen slachtoffers; Groessen en Zevenaar volgen in 1803.

1804    Friedrich Schwartz wordt de laatste richter van de Heerlijkheid Wehl. Na hem wordt Philippe Jacques de Bellefroid in 1808 de eerste burgemeester. Een richter is de belangrijkste plaatselijke functionaris, vergelijkbaar met burgemeester in onze huidige tijd.  

1805     Ongeveer 75% van de inwoners van Wehl is analfabeet. Bijna 90% weet de eigen geboortedatum niet.

1806    In december zijn er vier dodelijke slachtoffers als gevolg van de pokken.

1806    De periode 1806 - 1816 is vol snelle opeenvolgende staatkundige veranderingen. In 1806 gaat Wehl  behoren tot het Franse revolutionaire hertogdom, later het groothertogdom Berg; deze staat heeft Dusseldorf als hoofdstad. De naam Berg heeft geen betrekking op Bergh ('s-Heerenberg), maar houdt verband met het Bergische Land.

1807    In Wehl wordt dominee Willemsen, die wegens "ergerlijke levenswandel" op non-actief is gesteld, vervangen door de Zevenaarse dominee O. G. Heldring.

1808     Wehl ondergaat een bestuursreorganisatie, die in Berg plaatsvindt en wordt een gemeente binnen het kanton Emmerik.
De allereerste burgemeester van de gemeente Wehl wordt Ph. J. de Bellefroid. De veranderingen volgen elkaar vervolgens snel op want in februari 1811 wordt Wehl bij de gemeente 's-Heerenberg gevoegd en reeds enkele maanden later in december 1811 gaat het deel uitmaken van de gemeente Zeddam. Bellefroid wordt burgemeester van deze gemeente.

1808    In Wehl wordt geboren Gerharda Rozijn (1808-1873). Zij is de dochter van Bernardus Rozijn en zijn vrouw Anna Versteeg. Op donderdag 1 mei 1834 trouwt Gerharda Rozijn met Theodorus Jansen (1806-1878) uit Zevenaar. Zij zijn voorouders in rechte lijn van Sam, Simon en Sjef van Keulen.

1809    Grote overstroming in de gehele Liemers als gevolg van dijkdoorbraken op vrijdag 13  januari 1809 in de buurt van Zevenaar. Ook Doetinchem en Wehl kampen met de gevolgen van de wateroverlast.

1810     Wehl wordt bij Frankrijk ingelijfd. Ook deze verandering is maar van korte duur want na de nederlaag van Napoleon wordt Wehl in januari 1814 weer Pruisisch. Het Congres van Wenen beslist vervolgens in 1815 dat Wehl, evenals vrijwel alle andere Kleefse enclaves, bij Nederland moet worden gevoegd .

1811    Bij Keizerlijk decreet van 20 oktober 1811 wordt de gemeente (mairie) Zeddam in het leven geroepen. Het gemeentehuis is gevestigd in het pand Bovendorpstraat 7 en  burgemeester wordt Philippe Jacques de Bellefroid. De gemeente Zeddam omvat de Heerlijkheid Wehl, het dorp Zeddam alsmede de buurtschappen Groot Azewijn, Klein Azewijn, Braamt, Dijkhuizen, Kilder, Vethuizen, Vinkwijk en Wijnbergen. Bij koninklijk Besluit van 30 januari 1820 wordt de gemeente Zeddam per 1 januari 1821 opgeheven en vervolgens met Netterden en 's-Heerenberg tot het Schoutambt Bergh verenigd.  

1814     Na de nederlaag van Napoleon wordt Wehl weer Pruisisch. Dit zal echter niet van lange duur zijn. Het Congres van Wenen, dat de balans van de mislukte Franse Revolutie opmaakt en tot taak heeft de daaruit voortvloeiende staatkundige problemen op te lossen, beslist in 1815 dat Wehl bij Nederland moet worden gevoegd. Dit geldt ook voor de meeste andere voormalige Kleefse enclaves.

1815    Op het Weens Congres komt men overeen een nieuwe Koningsweg aan te leggen tussen Wehl en Elten. Deze weg zal beginnen aan de uiterste grens van de gemeente Elten en zal zich voortzetten over het grondgebied van het Koninkrijk Holland tot aan de grens van de gemeente Wehl. In de volksmond wordt de weg ook Neutrale Weg genoemd. In feite betreft dit een al zeer lang bestaande weg, waarlangs Kleefse soldaten heen en terug marcheren van Elten naar de Kleefse enclave Wehl.

1815    Het Weense Congres besluit dat het gebied tussen Emmerick en de (huidige) grens Duits wordt, in ruil voor de Duitse enclaves Wehl, Liemers (Zevenaar, Duiven, Groessen) en Huissen, die tot Nederland gaan behoren. Lobith en Spijk worden vergeten en komen korte tijd later bij Nederland.

1816    Op zaterdag 1 juni worden de Kleefse enclaves en dus ook Wehl definitief Nederlands gebied onder koning Willem I. Aan de plaatselijke bevolking wordt niets gevraagd. De bevolking van Wwehl moet in 1816 ook niets hebben van de nieuwe heerser koning Willem I.

1816    Uitgezonderd enkele dagen in augustus regent het in 1816 van half mei tot in november vrijwel onafgebroken. Wehl en omgeving zijn veranderd in een moeras. De oogst gaat verloren. De schade is onvoorstelbaar en wordt bovendien nog versterkt door het volledige gebrek aan gras als voedsel voor het vee. Bittere armoede is het gevolg en veel mensen voeden zich met voedsel dat onder normale omstandigheden aan varkens gegeven wordt. 

1817   Nadat het gehele jaar 1816 het extreem slechte weer ook in Wehl voor enorme problemen zoals honger en armoede heeft gezorgd, verschijnt medio maart 1817 de zon, die zich daarvoor in dertien maanden vrijwel niet heeft laten zien. Het gewone klimaat keert eindelijk weer terug. 
Pas in de loop der 20e eeuw hebben wetenschappers vastgesteld dat de tijdelijke klimaatverandering, die de wereld in 1816 heeft gekweld, het gevolg is van de enorme vulkaanuitbarsting van de Tambora op het eiland Sulawesi in de Indonesische Archipel. Aan het begin van de 19e eeuw duurt het maanden tot jaren voordat nieuws van de andere kant van de wereld onze omgeving bereikt maar ook als men het toen eerder geweten had zou niemand een verband gelegd hebben tussen de vulkaanuitbarsting en de tijdelijke klimaatverandering.
 

1817    De eerste jaren van de 19e eeuw zijn voor Wehl rumoerige en moeilijke tijden geweest, waarin zich enorm veel veranderingen hebben voltrokken. Ook met de overgang van de enclave Wehl naar Nederland in 1816 is niet iedere inwoner ingenomen. Na deze onrustige periode volgt een nieuw tijdperk waarin de rust in Wehl terugkeert. 

1818    De provincie Gelderland is verdeeld in 17 districten of hoofdschoutambten, welke gezamenlijk 107 gemeenten of schoutambten omvatten. De gemeenten Angerlo, Didam, Gendringen, 's-Heerenberg, Netterden, Wehl en Zeddam worden samengevoegd tot het hoofdschoutambt Doesburg. In 1851 zal er een eind komen aan de districtsgewijze indeling van het Gelderse platteland.

1820    In het vroege voorjaar worden door de ongewoon hoge temperatuur massa's smeltwater over de rivier aangevoerd. De Liemers stroomt  weer geheel en al onder. Ook in Wehl en vooral in de buurtschap Meerenbroek is ernstige wateroverlast.  

1821    Het omstreeks 1730 gebouwde hervormde kerkje in Wehl wordt grondig gerenoveerd. De kerk blijft vervolgens in gebruik tot 1857 wanneer het wordt afgebroken en vervangen door een nieuwe kerk, die we ook in onze huidige tijd kennen.

1824    Jonkheer L.C.J.C.F. van Nispen koopt de Wehlse heide. Hij laat de heide ontginnen, waarna in het nieuwe bosgebied het landhuis Stilliwald alsmede het Jagershuis worden gebouwd. Wanneer Van Nispen in 1872 overlijdt wordt hij op het landgoed Stilliwald begraven. 

Het landgoed Stilliwald in het begin van de 20e eeuw

1825    In plattelandsgemeenten wordt de titel van schout (voor het hoofd van de gemeente) veranderd in die van burgemeester.

De Liemers en omgeving uit een aardrijkskundig schoolboek door J.van Wijk Roelands Zoon uitgegeven door H.C.A. Thieme te Zutphen in 1827. Vermeld worden o.a. Wehl, Kilder, Eldrik, Lool, Dijk  en Holthuizen.

1829     Buiten de dorpskom van Wehl wordt een begraafplaats in gebruik genomen. Voorheen werden mensen vooral begraven rondom de kerk, vandaar de benaming "kerkhof". Katholieken en protestanten hebben op het kerkhof dat in 1829 in gebruik wordt genomen ieder hun eigen deel. In 1837 komt er nog een algemeen deel bij waar overigens slechts zelden iemand begraven wordt.  Aan het begin van de 20e eeuw, in 1914, wordt de Hervormde begraafplaats aan de Didamseweg in Wehl in gebruik genomen.

1830     De Belgische opstand leidt tot afscheiding van Belgie van Nederland. 
Koning Willem I roept ook in de overwegend katholieke Liemers (jonge)mannen op voor actieve militaire dienst. Velen voelen er echter weinig voor om voor een protestante vorst te vechten tegen het katholieke Belgie. Dit leidt ook in Wehl tot grote onrust. Het overgrote deel van de bevolking moet 14 jaar nadat het dorp in 1816 bij Nederland is gevoegd nog niets hebben van het Huis van Oranje. Omstreeks het midden van de 19e eeuw verandert die stemming echter mede omdat bij de grondwetswijziging van 1848 katholieken gelijke rechten krijgen. Ook het bezoek dat koning Willem III in 1861 aan de Liemers brengt na de watersnoodramp dat jaar draagt er toe bij.

1832    In de Kadastrale Atlas van Wehl anno 1832 wordt op de weg van Wehl naar Doesburg ook de buurtschap Kleindorp vermeld onder de aanduiding: Kleindorp gehugt.

1834    Op donderdag 1 mei trouwt in Zevenaar Gerharda Rozijn (1808 - 1878), dochter van Bernardus Rozijn en Anna Versteeg uit Wehl met Theodorus Jansen (1806-1878). Theodorus Jansen en zijn vrouw Gerharda Rozijn zijn voorouders (6 generaties) in rechte lijn van Sam, Simon en Sjef van Keulen.

1835    In de vroege ochtend van vrijdag 11 september ontstaat in Wehl brand, die zo snel om zich heen grijpt, dat binnen een tijdsbestek van een uur zeven huizen volledig in de as worden gelegd. De gehele hoek van Grotestraat en Keppelseweg wordt een puinhoop van stenen en houtskool. Bij deze brand komt vee om en gaat verder al het huisraad, ingezamelde vruchten alsmede de wintervoorraad voor het vee verloren.

1836    Aan de Keppelse weg in Wehl neemt landbouwer, tevens wethouder, Hendrik Stapelbroek een rosoliemolen in gebruik. Deze molen in beweging gebracht door een paard (ros) heeft tot 1879 bestaan.

1837     Voor het eerst vestigt zich in Wehl een heelmeester / chirurgijn. Het is de uit Bocholt afkomstige Joseph Felgemacher, die van de gemeente een jaarlijkse gratificatie van 50 gulden ontvangt. In 1845 emigreert hij met zijn gezin naar Amerika. 

1837     In september ontstaat in Wehl grote beroering doordat de Officier van Justitie te Zutphen processies, die sedert mensenheugenis bij R.K. begrafenissen plaatsvinden, wil verbieden. De Wehlse pastoor weet echter overtuigend aan te tonen, dat deze processies al voor de annexatie bij Nederland in 1816 plaatsvonden, en daarom niet verboden kunnen worden. 

1838    Als gevolg van kruiend ijs, meer dan 7 meter hoge ijsbergen op 28 februari bij Spijk, zijn de dijken in groot gevaar. In de vroege ochtend van 1 maart om 2.30 uur breekt de dijk bij Rees door. Om elf uur is het water de gemeente Wehl reeds genaderd en enkele uren later staan de buurtschappen Broek, Meerenbroek en Achterwehl volledig onder water. De volgende dag, 2 maart, bereikt het water onder meer Zevenaar, Duiven en Westervoort. Aangezien ieder is gewaarschuwd blijft de schade beperkt. 

1839     Bij de volkstelling van 1839 is maar liefst 89,7% van de inwoners van Zevenaar katholiek. In Duiven en Wehl zijn deze percentages zelfs nog hoger respectievelijk 97,8 en 94,4. In deze voormalig Kleefse gebieden heeft in tegenstelling tot de andere delen van Gelderland ten tijde van het ancien regime een volledige godsdienstvrijheid bestaan en zijn de inwoners in overgrote meerderheid katholiek gebleven.  

1841    De gemeente Wehl telt omstreeks deze tijd 287 huizen en 1981 inwoners, verdeeld over het dorp Wehl 59/408 (huizen/inwoners) en de buurtschappen Wehlse Broek 64/419, Meerenbroek 58/394, Heidekant 61/435 en Achter Wehl (=het huidige Nieuw Wehl) 45/325. 

1842    Bij een hevige brand rondom de R.K. Kerk op 22 april worden in Wehl 7 huizen alsmede de R.K. school verwoest.

R.K. Kerk in Wehl (1925) Bij de hevige brand rondom de kerk blijft de kerk zelf gespaard.

1843    Na langdurige voorbereidingen komt in 1843 een plan gereed voor de aanleg van een grindweg van Zutphen via Wehl naar Emmerik. De weg, die in 1848 gereed komt, voldoet echter niet aan de verwachtingen. Om de kosten te bestrijden komen er zeven tollen maar deze brengen onvoldoende op.  De voornaamste oorzaak is het feit dat gelijktijdig de weg Gendringen - Terborg - Doesburg voltooid is en veel vervoerders aan deze weg de voorkeur geven.     

1844    Voor het eerst gaan katholieken uit Wehl en Didam gezamenlijk op bedevaart naar de eeuwenoude Duitse bedevaartsplaats Kevelaer. Meer dan 150 jaar houdt deze traditie stand. Wanneer in 1866 de spoorverbinding tussen Zevenaar en Kleve (Kleef) gereed komt, kunnen bedevaartgangers ook per trein vanuit Zevenaar naar Kevelaer reizen. Met de ingebruikname van de spoorlijn Zevenaar - Winterwijk in 1885 is het mogelijk om vanuit Wehl en Didam per trein op bedevaart naar Kevelaer te gaan.     

1845    Overvloedige regenval heeft tot gevolg dat meer dan 75% van de oogst verloren gaat. De aardappelteelt verrot vrijwel volledig.

1846    Door de aardappelziekte gaat opnieuw een groot deel van de aardappeloogst verloren. Omdat bovendien ook de rogge- en tarweoogst door een muizenplaag mislukken is er een groot voedseltekort.

1847    De overheid roept zondag 2 mei uit tot algemene biddag. Na twee eerdere jaren met een mislukte aardappeloogst is er opnieuw door de aardappelziekte alsmede de hoge graanprijzen een ernstig voedseltekort. Op diverse plaatsen is er onrust onder de bevolking. 

1847    Voor de allereerste keer vestigt zich in Wehl een universitair opgeleide dokter. Het is Jacob Gefken, die in 1845 in Leiden is gepromoveerd.

1849    In het aardrijkskundig woordenboek (A. van der Aa, Gorinchem 1849) staat over Wehl ondermeer:

"De gemeente bevat het dorp Wehl, benevens de buurschappen: Broek, Heidekant, Meerenbroek en Achter-Wehl. De gemeente telt 287 huizen, bewoond door 339 huisgezinnen, uitmakende eene bevolking van 2020 inwoners, die meest hun bestaan vinden in den landbouw. Ook drijft men er handel in spek en hammen, die hier worden opgekocht en naar elders verzonden. Er zijn ongeveer 1900 leden van de R.K. kerk, ongeveer 120 hervormden en 2 Israelieten. De gemeente heeft twee scholen, beide in het dorp: een gemeenteschool met gemiddeld 190 leerlingen en eene school van de R.K. gemeente met 230 leerlingen".       

1850    De gemiddelde levensverwachting in de Liemers bedraagt 34 jaar; dit is in het bijzonder het gevolg van de grote kindersterfte.

1850    Ook in de tweede helft van de negentiende eeuw gaat de industriele revolutie vrijwel volledig voorbij aan de Liemers. 

1851    De zomer verloopt voor de boeren rampzalig. Een lange periode van hitte en droogte eindigt met een hevig onweer met hagel en storm.

1852    Op 25 september legt de gemeenteraad van Wehl de markten en processiedagen vast. De voorjaarsprocessie, 'Wehlse Umdracht" genoemd, vindt plaats op Drievuldigheidszondag (de eerste zondag na Pinksteren) en op de eerste zondag in september de processie naar het Hagelkruis. De markten zijn op de maandagen volgend op de processiedagen.

Voorafgaand aan de processie vindt de Heilige Mis plaats in de R.K. kerk. Na afloop van processie gaat de kermis van start.

1854    De eerste bewaarschool in Wehl gaat van start. Het schooltje heeft tot ongeveer 1862 bestaan. 

1855    Wehl bouwt voor het eerst in haar geschiedenis een gemeentehuis. Tot die tijd wordt in een herberg of bij de burgemeester thuis vergaderd.

In 1855 bouwt Wehl voor 1.500 gulden een gemeentehuis. De  monumentale trap voor het gebouw wordt pas in 1915 aangebouwd. Het gemeentehuis doet ongeveer 80  jaar als zodanig dienst. In 1938 wordt voor f 22.000 een nieuw gemeentehuis gebouwd.

1857    Omstreeks deze tijd heeft de familie Stokman op de hoek van de Keppelse weg, tegenover De Zwaan een blauwververij waar weefsels door middel van indigo blauw geverfd worden.     

1858       Het protestantse kerkje in Wehl, dat omstreeks 1730 is gebouwd, wordt vervangen door het kerkgebouw dat nu nog als zodanig dienst doet.

De Hervormde kerk in 1940 Het kerkgebouw is gebouwd in 1857. De toren is van latere datum (1900).

1859    In het provinciaal verslag over 1859 wordt gemeld dat in de "geheele Lijmers, zooals doorgaans weinig heerschende ziekten zijn voorgekomen". Het wordt toegeschreven aan de "gezonde ligging" van deze streek.

1860    Johanna Maria Steintjes (1826-1902) wordt vroedvrouw in Wehl en blijft 35 jaar als zodanig werkzaam waardoor ze een van de langst praktiserende vroedvrouwen uit de geschiedenis van Wehl wordt. In 1895 moet ze wegens ouderdom en zwakte haar werk neerleggen.     

1861      In Nieuw-Wehl wordt in opdracht van de horlogemaker Bernardus Onstenk een molen gebouwd. Ongeveer een jaar na de totstandkoming verkoopt Onstenk deze molen aan de Hengelose molenaar Gerrit Langeler. Enkele jaren later wordt J.G. Schoemaker eigenaar en omstreeks 1887 wordt F. Bosch de volgende eigenaar. Daarna vererft de molen op de familie Senders. 

1861    De kom van het dorp Wehl wordt verlicht door petroleum.

De Dorpsstraat in 1925 In 1861 komt hier petroleumverlichting.

1865    De gemeente Wehl heeft ongeveer 2.100 inwoners en het grondoppervlak bedraagt 2.343 bunder.

                                                                                                  Gemeente Wehl in 1865

1866    Op 1 juni 1866 maakt Wehl exact een halve eeuw deel uit van Nederland. Gelijktijdig is bode J. Ragas precies 50 jaar in dienst van de gemeente. In verband met het weer vinden de ter gelegenheid van beide feiten georganiseerde grootse festiviteiten pas een week later op 8 juni plaats.     

1867    Uit heel Europa, Canada en de V.S. gaan duizenden katholieke jongemannen, de zogenaamde Zouaven, naar Italie ter bescherming van de kerkelijke staat van Paus Pius IX; onder hen vele tientallen Zouaven uit de Liemers, waarvan tenminste 2 jongens uit Wehl. De Nederlandse Zouaven verliezen het Nederlandse staatsburgerschap. In 1947 wordt hen dit echter teruggeven. Het betreft een posthuum eerherstel omdat de laatste Nederlandse Zouaaf in 1946 is overleden.     

Zouavenbeeld (Zouavenmuseum Oudenbosch) In Wehl zijn twee Zouaven:   Bernardus Verheij, in 1842 geboren in Wehl als zoon van de dagloner Gerhardus Verheij en Hendrika Herfkens. Hij neemt in 1863 dienst bij het Pauselijk leger en dient tot  1865, waarna  hij terugkeert  in Wehl.   Frederik Gerhardus Josephus Wilhelmus Werlingshoff, geboren in Wehl in 1837 als zoon van de commies rijksbelasting Johannes Adam Werlingshoff en Sibilla Maijer. Hij is van beroep pruikenmaker en is in dienst bij de Zouaven van  1861 tot  1863. Daarna keert hij terug naar Wehl. Hij meldt zich voor de tweede maal voor het Pauselijk leger en doet dan dienst van 1 februari 1863 tot 1 oktober 1870. Hij vecht mee in de strijd van 1867 te Montana, alsmede tijdens het beleg van Rome in 1870.  Meer informatie: klik hier .

1868    In 1868 wordt in Wehl geboren Gerardus Antonius van Laak. Op 15 augustus 1894 wordt hij tot priester gewijd. In december 1914 wordt hij plechtig als R.K. pastoor in Lent (bij Nijmegen) geinstalleerd. Hij blijft dit bijna veertig jaar tot hij in 1951 met emeritaat gaat. Op 15 augustus 1964 is hij zeventig (!) jaar priester. Een jaar later op 14 augustus 1965 overlijdt hij bijna 97 jaar oud in zijn geboorteplaats Wehl, waarmee de cirkel rond is.      

1868    De in Groenlo geboren Berend Egberts (1827 - 1873) wordt gemeentegeneesheer in Wehl. Na enige tijd blijkt dat hij lijdt aan "krankzinnigheid" hetgeen zich onder meer uit in zeer agressief gedrag.  In 1870 vluchten zijn vrouw en zes jonge kinderen uit huis. Egberts wordt naar het krankzinnigengesticht in Zutphen gebracht waar hij in 1873 overlijdt.      

1870    Voor het laatst zijn er dodelijke slachtoffers in Wehl als gevolg van de pokken; in 1870 en 1871 zijn er drie doden te betreuren.

1872    Jonkheer mr Lodewijk C.J.C.F. van Nispen, die ongeveer een halve eeuw eerder landgoed Stilliwald in Wehl kocht, overlijdt en wordt als een farao op zijn landgoed begraven. 

1874    Op dinsdag 12 mei wordt in Wehl op grootse wijze het 25-jarig regeringsjubileum gevierd van Koning Willem III. Aan de festiviteiten wordt onder meer deelgenomen door het corps muzikanten uit Aholt, de schutterij, mastklimmers, zaklopers en ruiterij te paard. De schoolkinderen worden onthaald met chocolade en krentenbroodjes. Verder zijn er vele volksvermakelijkheden zoals ringrijden in de Broekhuizerlaan, vogelschieten bij de molen van J. Spall en mastklimmen op het Kerkplein.

1875    Als gevolg van  de hardnekkige landbouwcrisis in het laatste kwart van de 19^e eeuw zoeken steeds meer mensen werk buiten de landbouw, vooral in de bouwvak zowel in de omgeving als verder weg in het buitenland (Ruhrgebied).

1878    Hoofdmeester A.G.F. Hoijer van de openbare lagere school in Wehl richt in augustus 1878 een leesgezelschap op. Het enthousiasme is groot want reeds binnen een week zijn er veertig deelnemers. De jaarlijkse contributie bedraagt 50 cent waarvoor de leden in de maanden oktober tot en met maart wekelijks een boek kunnen lenen. In april worden de boeken verloot zodat ieder lid een boek als cadeau ontvangt.      

1879    Op zaterdag 4 oktober komt de krant De Graafschap-Bode voor de allereerste keer uit.

Voorpagina van de allereerste editie van de Graafschap-Bode   De Graafschap-Bode wordt uitgegeven door Misset in Doetinchem. Op 1 april 1873 begint de grondlegger van het bedrijf, Cornelis Misset uit Haarlem, een kleine drukkerij in Doetinchem. Op zaterdag 4 oktober 1877 verschijnt de Graafschap-Bode in een oplage van 2.000 stuks als een wekelijks nieuws- en advertentieblad voor het eerst. Vanaf 1 maart 1967 verschijnt het blad dagelijks.   .

1880    Het aantal mensen in Wehl dat in grote armoede leeft en gemeentelijke steun nodig heeft is in 1880 zeer hoog. Dit is het gevolg van een drietal factoren:

• Tijdens de strenge winter is veel voedselvoorraad verloren gegaan.

• Op 16 juli 1880 is er een vernietigende hagelbui, die een groot deel van de oogst verwoest.

• De verdiensten, vooral van diegenen die in Duitsland werken, zijn geringer.

1881     In Wehl vinden regelmatig regionale veemarkten plaats. De gemeente Wehl protesteert dan ook heftig wanneer in 1881 de veemarkt in Doetinchem, die vanaf 1850 in bedrijf is, twee maal per week wordt gehouden.

1882    Omstreeks deze tijd is er consternatie over de juiste spelling van de plaatsnaam Wehl. Is de juiste schrijfwijze Wehl of is het Weel? 
Nadat in de loop der geschiedenis uiteenlopende namen zijn gebruikt zoals Weel, Weell, Wyelle en Wele is in de 19e eeuw onder Duitse invloed de spelling Wehl ingeburgerd geraakt. Wanneer de posterijen overeenkomstig de door de Koninklijke Academie van Wetenschappen samengestelde "Lijst van Nederlandsche Plaatsnamen" de schrijfwijze Weel gaan hanteren, verzoekt het gemeentebestuur de plaatsnaam als Wehl te schrijven. Het verzoek is aanvankelijk vergeefs maar enkele jaren later in 1887 gaan de posterijen alsnog de schrijfwijze Wehl gebruiken. Op het in 1885 geopende spoorstation in Wehl staat aanvankelijk vermeld Weel maar na protest van het gemeentebestuur wordt het naambord gewijzigd in WEHL OF WEEL. Enkele jaren later in 1887 wordt het naambord WEHL. 

1883    De gemeenteraad van Wehl stelt een nieuwe regeling met betrekking tot de marktdagen vast. Marktdagen zijn voortaan: "vastenavondmaandag" (carnavalsmaandag); de tweede maandag in maart, april en mei; de tweede maandag na Pinksteren; maandag na de eerste zondag in september; de eerste dinsdag in oktober en de laatste donderdag in november.

Marktplein in Wehl, waar in 1938 het gemeentehuis geopend wordt

1883    De Tweede Kamer neemt op dinsdag 13 november 1883 met 40 tegen 10 stemmen een amendement aan waardoor Wehl niet Weel gaat heten.

1884    In juli maakt een hevig noodweer een eind aan een kurkdroge periode.

1884    Omdat een grote uitbreiding van de R.K. kerk in Wehl niet haalbaar is, stelt pastoor Carolus Cleve van de Wehlse Martinusparochie op 15 juni het voor deze tijd kolossale bedrag van 15.000 gulden beschikbaar voor de bouw van een kerk in Kilder. Reeds twee jaar later wordt een nieuwe R.K. kerk ingewijd en wordt Kilder een zelfstandige parochie.

1885    De regionale spoorlijn Arnhem - Zevenaar - Didam - Wehl - Doetinchem gaat van start. Ondermeer door deze spoorlijn gaat Wehl zich sterker op Doetinchem richten in plaats van op Doesburg, dat voordien de belangrijkste  marktplaats voor Wehl was.

Links het station Wehl omstreeks 1920 Rechts het station Wehl halverwege de 20e eeuw Aan het eind van de 20e eeuw wordt het station vervangen door het huidige eenvoudige station (type tweekamer bungalow).

1886     Na een zeer droge en warme periode valt het regenwater vanaf eind juli met bakken uit de hemel waardoor lager gelegen weilanden onder water komen te staan en het vee opgestald moet worden. Veel boeren zijn niet in staat om hun vee voldoende bij te voeren. Bij dit alles komt nog een epidemie van mond- en klauwzeer waardoor 1886 voor veel boeren in onze omgeving de geschiedenis ingaat als een rampjaar.

1887     Van de ruim zestig kinderen in Wehl, die in het voorjaar van 1887 mazelen krijgen, overlijden er zeven.

1888    Tussen 1878 en 1895 treft een enorme landbouwcrisis Europa. Deze is het gevolg van import van goedkope landbouwproducten uit de Verenigde Staten en Canada waardoor prijzen sterk dalen en veel boeren landarbeiders ontslaan. Werkeloosheid en armoede nemen sterk toe. Een aantal mensen, ook uit onze omgeving, besluit onder druk van de omstandigheden voor werk naar het buitenland te vertrekken zoals naar het Duitse Ruhrgebied en de Verenigde Staten. Voor sommigen is dit vertrek tijdelijk, anderen vertrekken definitief.

1889     De maximumsnelheid van personentreinen op de lijn Zevenaar - Didam - Wehl - Doetinchem - Winterswijk wordt verhoogd van 30 naar 40 kilometer per uur.

1890     De winter van 1890 / 1891 is uitzonderlijk streng. De decembermaand spant de kroon, want sedert het begin van de temperatuurmetingen in 1706 is het alleen in december 1788 nog kouder geweest.
Op 25 november 1890 gaat de wind uit het noordoosten waaien en dat is het begin van een langdurige strenge vorstperiode. De gemiddelde ijsdikte in sloten is in de loop van december ongeveer 65 cm., plaatselijk wordt zelfs een dikte van 70-80 cm. bereikt. Mens en dier gaan gebukt onder extreme koude. Op 19 december vriest bij Elten een grensbeambte dood.
 

1890     Op 15 oktober wordt in Wehl een tweede halteplaats, halte Stillewald (Stilliwald), voor treinen geopend.

Halte Stillewald Een tweetal reizigers staat te wachten op een trein. Zoals deze foto uit 1900 laat zien betreft het een zeer eenvoudige halteplaats. Halte Stillewald ligt tussen de stations van Didam en Wehl op ongeveer 1,5 km. voor station Wehl. De halte wordt op 15 oktober 1890 geopend en ongeveer 30 jaar later op 1 juli 1920 gesloten.

1891    Op 11 maart besluiten 101 Liemerse boeren (68 uit Didam, 19 uit Zeddam en 14 uit Wehl) tot de oprichting van een cooperatieve roomboterfabriek, waardoor Didam de primeur heeft van de allereerste cooperatieve roomboterfabriek buiten Friesland.  Het kapitaal wordt verkregen door uitgifte van aandelen van f 50,= (22,50 euro) aan ieder van de deelnemers. De fabriek is al snel een groot succes en omgevende plaatsen zoals Doesburg in 1892, Zevenaar in 1893, Angerlo in 1894 en Wehl in 1894 volgen.


1891    Meer dan een derde van de Nederlandse bevolking wordt getroffen door een influenza / griep pandemie. Ongeveer 4.500 mensen, veelal in de kracht van hun leven, gaan eraan ten gronde. In De Liemers blijft het aantal dodelijke slachtoffers beperkt. Wel zijn er in o.a.  Angerlo opvallend veel sterfgevallen door longontsteking (8) mogelijk als gevolg van influenza. In Wehl sterven in 1892 vier mensen aan influenza en vijf door longontsteking.  

1893    Carolus Kleve, R.K. pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl overlijdt. Hij is meer dan veertig jaar, vanaf 1852, pastoor van de Martinusparochie geweest.  

1894    Wehl krijgt in september een eigen zuivelfabriek, die in de volksmond "botterfabriek" (boterfabriek) wordt genoemd.

De zuivelfabriek in Wehl omstreeks 1920 Bij de oprichting van de zuivelfabriek in 1894 zijn er 14 leden. Om te kunnen starten wordt tegen vier procent rente van verschillende particulieren 15.000 gulden geleend. Wehl zal bijna 75 jaar een eigen zuivelfabriek houden. Na een fusie met Zuivelvereniging Angerlo-Dieren (Andi) wordt de zuivelfabriek in Wehl in 1969 definitief gesloten.

1895    In de periode van juni 1894 tot februari 1895 treft een difterie-epidemie Wehl, alwaar vijf kinderen overlijden aan de aandoening. De benauwdheid is bij deze aangrijpende aandoening soms zo hevig dat kinderen stikken, een ware nachtmerrie. 

1897    Op een internationale landbouwtentoonstelling in 's-Gravenhage wordt boter uit de stoomzuivelfabriek in Wehl met de zilveren medaille (2de prijs) bekroond. 

1898    Aan de weg naar Keppel wordt een R.K. meisjesschool in gebruik genomen. 

1900    Het inwoneraantal van de Heerlijkheid Wehl bedraagt 2.300.
                    
                       Dorpsgezicht Wehl bij de overgang van de 19e naar de 20e eeuw

1901   Onder de veranda van het Wehlse stationskoffiehuis wordt in de zomer van 1901 fietsclub De Eendracht opgericht. De initiatiefnemers zijn: L. Gudde, H. Meijer, W. van Raay, B. Siebes, G. Thuis, en Th. Verwaaijen. Al snel houdt de nieuwe vereniging zich ook bezig met het organiseren van festiviteiten rondom de kermis en omstreeks 1937 wordt de fietsclub omgezet in een schutterij.

1902   Op zaterdagavond 1 februari brandt in Wehl de woning van timmerman Thomassen volledig af. Mede door de harde wind grijpt het vuur snel om zich heen. Vrijwel niets van de inboedel kan gered worden. Zeven varkens, een geit en een schaap komen in de vlammen om 

1903  De uit Den Haag afkomstige Johanna Maria Dekkers wordt gemeentevroedvrouw van Wehl. Aangezien de gemeenteraad haar geen toestemming verleent om de tarieven voor bevallingen te verhogen keert ze in 1904 al weer naar Den Haag terug. 

1905  In Wehl wordt de vereniging "Houdt voet bij stuk" opgericht, die zich ten doel stelt om op kermismaandagen de festiviteiten op het terrein bij Broekhuizen te organiseren. Marktkooplieden en cafebazen zijn verre van ingenomen met dit initiatief omdat ze vrezen klandizie mis te lopen. 

1908    Op initiatief van de Wehlse arts H.J. van der Wijst wordt op 24 juni "Het Wehlse Groene kruis" opgericht. Doel is het nemen van maatregelen om ziekte te voorkomen alsmede het geven van hulp bij de verpleging thuis. De contributie bedraagt 25 cent per jaar per gezin.

Wehl aan het begin van de 20e eeuw

1912    Op dinsdagavond 26 november 1912 schiet in Achterwehl (het huidige Nieuw-Wehl) tijdens een hoogopgelopen ruzie de 60-jarige Reintje Eijt-Aalbers de 18-jarige kippenhandelaar Nico Graus uit Didam met een jachtgeweer dood. Na haar daad meldt de vrouw, echtgenote van timmerman Jan Eijt, zich bij de politie. Op last van de officier van justitie wordt Reintje door de rijksveldwachter Van Soest naar Arnhem overgebracht waar ze in het voorjaar van 1913 wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijf jaar.
 

1914    Op vrijdag 31 juli om 12.10 uur kondigt de Nederlandse regering een militaire mobilisatie aan. Korte tijd later breekt een weerzinwekkende oorlog (W.O. I 1914 - 1918) uit, waarin 10 miljoen mensen omkomen. Hoewel Nederland buiten het oorlogsgeweld blijft, gaat ook in de Liemers de bevolking gebukt onder angsten, onzekerheid, tekorten, ondervoeding, werkeloosheid en armoede.
 

1914    In augustus richten een aantal jongeren de eerste voetbalvereniging in Wehl op. De club krijgt de naam Sparta en tot de oprichters behoren Jan Derk Kraayenbrink, Jan Manschot, Harrie Polman en Jan Sanders. Na enige jaren gaat Sparta ter ziele, maar korte tijd later omstreeks 1919 wordt een nieuwe club gevormd onder de naam Concordia.

Het elftal van Concordia Wehl in 1921 De eerste jaren voetbalt Concordia op een veld in het Wehlse bos nabij de grafheuvel van de jonkheer van Nispen; de naam van het voetbalterrein is Stillewald.

1914    In Wehl wordt aan de Didamseweg de hervormde (protestantse) begraafplaats in gebruik genomen. Aangezien het geluid van de klok van de hervormde kerk niet te horen is op de begraafplaats wordt afgesproken dat de klok van de karholieke Sint Martinuskerk het luiden overneemt zodra de begrafenisstoet van de protestantse kerk op de hoek Rotestraat / Keppelseweg is aangekomen.

1915    Door de oorlogssituatie (alle buurlanden zijn in de Eerste Wereldoorlog verwikkeld) ontstaan tekorten waardoor de prijzen stijgen en de armoede ook in Wehl snel toeneemt. Daarentegen zijn er ook velen die door de smokkelhandel met Duitsland snel en grof geld verdienen. 
 

Smokkelaars aangehouden door douaniers Op de achtergrond Eltenberg Schilderij van Maximiliaan Kitzinger (1871)

1915    In Nieuw-Wehl, in deze tijd ook Achterwehl genoemd, wordt een openbare school in gebruik genomen.

1915    Op maandagavond 25 oktober 1915 sneuvelt de 22-jarige soldaat Arend Seesink (zoon van Marinus Seesink en Johanna Brink) uit Wehl tijdens het vervullen van de dienstplicht aan de Nederlands-Belgische grens in het Zeeuwse Zuiddorpe, waar het Nederlandse leger mede tot taak heeft smokkelarij te voorkomen. Waarschijnlijk door de duisternis misleid komt Seesink in aanraking met een stroomdraad en wordt gedood. Zijn lichaam wordt per trein naar Wehl vervoerd, waar hij de allereerste is, die op de begraafplaats van de Hervormde Gemeente aan de Didamseweg wordt begraven.  
Langs de Belgisch-Nederlandse grens zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog stroomdraden geplaatst, die aan ongeveer drieduizend (!) mensen, waaronder Arend Seesink het leven hebben gekost.

1917    De oorlog in Europa veroorzaakt ook in Wehl extreme armoede. Elders in Europa is de burgerellende vaak nog vele malen groter, getuige ook de aankomst van een groep ondervoede Oostenrijkse kinderen (afbeelding hiernaast) om in Nederland aan te sterken.

1918     Op maandag 27 mei meldt het persbureau Reuter dat de Spaanse koning alsmede Spaanse ministers lijden aan een geheimzinnige aandoening, die later de geschiedenisboeken ingaat als de Spaanse griep van 1918; een aandoening waaraan wereldwijd 20 miljoen mensen sterven. Omstreeks 10 juli komt bij Zevenaar de Spaanse griep de Liemers binnen, nadat in Elten en Emmerik enkele honderden gevallen van griep zijn geconstateerd.
De wereldwijde influenza-epidemie teistert ook de Liemers. De Graafschap-Bode van 19 november 1918 meldt: "Overal, in 't binnenland hoort men van ziekte en sterven. In de dorpen luidt dag aan dag de doodsklok".

  
Quarantaine-station Didam in 1918
Links: In het midden met een hoed op het hoofd staat de directeur van deze inrichting: Dominee G. Stork
Rechts: Twee zieken, een verpleegster en het directeursechtpaar in de spoorwagon
Zieke militairen worden in afzondering verpleegd in spoorwagons. Naast influenza is tuberculose (vliegende tering) een besmettelijke aandoening, die aan velen het leven kost.
 

1918    Op vrijdag 8 november wordt in Wehl de 80-jarige, alleenwonende, B. Ledderhof vermoord. Het motief is roof. Een bedrag van 160 gulden wordt buit gemaakt. De 23-jarige hoofddader J. Visser, bakkersknecht in Amsterdam, wordt later veroordeeld tot een gevangenisstraf van 12 jaar.

1918    Op maandag 11 november komt een eind aan een onvoorstelbaar bizarre en gruwelijke oorlog (Wereldoorlog I). Een groot deel van de Europese vooral mannelijke jeugd is afgeslacht. Naast de ongeveer 9 miljoen(!) dodelijke slachtoffers, zijn vele miljoenen levens geknakt en gezinnen kapot gemaakt. Nederland en ook de Liemers zijn de dans ontsprongen maar hebben wel de ontberingen (armoede) van de oorlog gekend.

1919    In april viert Wehl op grootse wijze een Vredesfeest.

Een beeld van Wehl omstreeks het vredesfeest

1919    Omstreeks deze tijd wordt opnieuw geprobeerd in Wehl een voetbalvereniging op te richten. Deze keer onder de naam Concordia. Ook dit initiatief blijkt niet succesvol. De mening overheerst dat jongeren zondags in de kerk in plaats van op het voetbalveld thuis horen. Zo schrijft frater Thomas Doodkorte in zijn opvoedkundige brochure "Ouders, houdt uw kinderen van de voetbalmatch thuis". Wanneer bovendien enkele jaren later door een brandje de kas verloren gaat, wordt tot opheffing van de vereniging besloten. In 1931 wordt Concordia opnieuw opgericht. Aanvankelijk lijkt het een succes maar door allerlei problemen wordt de vereniging in 1935 opnieuw opgeheven. Begin 1937 wordt voor de vierde maal een poging ondernomen om een voetbalvereniging in Wehl op te richten. Ditmaal lukt het wel.

1920    Als gevolg van grote massa's smeltende sneeuw en overvloedige regen staat het water in de rivieren eind 1919 en begin 1920 uitzonderlijk hoog. Op 29 december loopt de Pannerdense waard onder. Via de Oude Rijn en de Wildt stroomt veel water naar de Oude IJssel, waardoor Wehl en Angerlo te maken hebben met wateroverlast. In Lathum gaat men op Nieuwjaarsdag 's morgens zoals gewoonlijk om 5 uur aan het werk(!), maar om 10 uur staat alles onder water. Begin januari 1920 kamperen op het Gelders Eiland honderden gezinnen op de dijken. Door een defect aan een sluis raken ook de dorpen Aerdt en Herwen onder water. In Herwen staat het water tot het dak van de zuivelfabriek.

Tolkamer / Lobith januari 1920

1923    Door de opbloei van de veemarkt in Doetinchem wordt het aantal veemarkten in Wehl in 1923 teruggebracht tot twee, gelijktijdig met de twee plaatselijke kermissen. In 1939 wordt het aantal veemarkten echter weer uitgebreid tot acht en bovendien donderdags om de veertien dagen een varkensmarkt. Deze varkensmarkt wordt door concurrentie van Doetinchem en Didam in 1965 opgeheven.

1923    In Nieuw - Wehl, in deze tijd Achter - Wehl genoemd, wordt de in 1914 gestichte lagere school, omgezet in een R.K gemengde school, die tien jaar later wanneer de zusters een aparte meisjesschool openen een jongensschool wordt. In de jaren zestig worden beide scholen weer samengevoegd onder de naam "de Hoeksteen".

1924    In de nacht van maandag 11 op dinsdag 12 februari 1924 wordt de grote standerdmolen aan de Beekseweg in Wehl volledig in de as gelegd. De oorzaak van de brand van de molen, die stond op de plaats waar reeds in 1467 een voorganger heeft gestaan, is nooit opgehelderd. Na de brand wordt de molen niet meer herbouwd.

1924    Op donderdag 14 februari wordt Wehl opgenomen in het net van de G.T.M. (Gelderse Tramweg Maatschappij) via het traject Doetinchem-Keppel-Wehl-Didam. Door een  gebrek aan passagiers wordt de lijn echter enige maanden later alweer opgeheven. Pas na de Tweede Wereldoorlog krijgt Wehl een definitieve aansluiting op de buslijnen.
 

1925     In Nieuw Wehl wordt een R.K. Kerk gebouwd.

R.K. Kerk en pastorie in Nieuw Wehl (1925) Op de voorgrond ligt het hout van de steigers om afgevoerd te worden; kennelijk zijn kerk en pastorie bijna gereed.

1925     Een legendarisch noodweer, bekend onder de naam stormramp van Borculo, trekt in de vroege avond  van maandag 10 augustus over Brabant, via Nijmegen, Liemers en Achterhoek naar Twente en uiteindelijk naar Duitsland. Borculo wordt geteisterd door een onvoorstelbare tornado met een diameter van tussen de een en twee kilometer. Er vallen vier doden en tachtig gewonden.  In de Liemers wordt vooral de buurtschap Dijk tussen Didam en Wehl zwaar getroffen.

Het dagblad "Het Vaderland" schrijft op 11 augustus: "Het hevige noodweer heeft gisteravond de buurtschap Dijk nabij Didam eveneens ernstig geteisterd. De bewoners van deze buurtschap zagen plotseling een hooge grijze zuil, welke steeds nader kwam, en welke op haar weg alles meesleurde. Niet minder dan elf woningen werden vernield. Een man en een vrouw werden tientallen meters weggeslingerd."
De avondeditie van de NRC schrijft, ook op 11 augustus 1925: "Gisteravond heeft zich in de omgeving van Didam een noodweer ontlast, zooals zelden in ons land is voorgekomen. Tegen halfzeven kwam de bui uit het Zuiden aanzetten. Een hevig onweer, gepaard met een slagregen, was de inleiding. Daarna kwam een stevige wind opzetten, die allengs in kracht toenam. Plotseling bemerkten de verschrikte bewoners van Didam, dat van de Zuidzijde, van den kant van de Babbericher Allee, een hoos kwam aanzetten, een wervelwind, die met geweldige kracht alles wat hij op zijn weg tegenkwam, in het rond smeet."

1926    Watersnood in de Liemers als gevolg van een dijkdoorbraak in Pannerden. Voor Wehl zal dit de laatste keer zijn dat men te maken heeft met wateroverlast van deze extreme omvang.

1928     Dat er in deze tijd een enorm overschot aan onderwijsgevenden is, blijkt wanneer in april 1928 voor de vacature van onderwijzeres aan de R.K. school te Achter-Wehl zich veel meer dan honderd sollicitanten melden.

1928    In de zeer vroege ochtend van woensdag 31 oktober breekt brand uit in de nieuwe kapitale boerderij van de familie Th. Zweers in het Meerenbroek te Wehl. De boerderij wordt volledig verwoest. De schade is enorm, ondermeer de waakhond en 21 varkens komen in de vlammen om.

1929    Een van de zwaarste winters van de 20e eeuw. De hevige koude duurt van januari tot half maart. Er zijn vele meldingen van afgevroren oren en ledematen. Op 11 februari vriest in Steenderen een melkrijder tijdens zijn dagelijkse rit op zijn wagen dood. De problemen zijn overal groot, ook al door de veelal eenvoudige niet geisoleerde huizen, waardoor de snijdende vrieswind naar binnen waait.

Een beeld van de dichtgevroren Rijn bij Pannerden in 1929. Ook met auto's wordt over de Rijn gereden.

1932    De in de Liemers immens populaire Zevenaarse arts Jan G. A. Honig (1872 - 1958) wordt voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Geneeskunst (KNMG).

De immense populariteit van dr. Jan Honig blijkt ondermeer uit een bericht in een regionale krant uit 1906, waarin wordt vermeld dat Honig en zijn echtgenote, terugkomend van een huwelijksreis van drie weken, op het Zevenaarse station(splein) worden verwelkomd door een mensenmenigte van zeker 5000 tot 6000 personenen.

1933    Op dinsdag 27 juni wordt na een raadsbesluit de naam van het dorp Achter-Wehl officieel gewijzigd in Nieuw-Wehl. Het verzoek om naamswijziging is ingebracht door de pastoor van Nieuw-Wehl.

 

1934     Jhr. Joannes Ludovicus E.M. van Nispen tot Sevenaer volgt Hermanus F. Moorman op als burgemeester van Wehl.

Burgemeester Moorman in 1934

1935  Er bestaan gevorderde plannen om het Twente-Rijnkanaal door de Liemers te leiden.

Realisatie van het Twente-Rijnkanaal door de Liemers kan de lokale industrie een impuls geven. Het kanaal (zie plantekening) moet lopen ten zuiden van Wehl, Didam en Zevenaar en tussen Pannerden en Lobith uitmonden in de Rijn. Het plan is nooit gerealiseerd wellicht mede door de naderende Tweede Wereldoorlog. Ongeveer zeventig jaar later zal een in economisch opzicht uiterst omstreden plan "de Betuwelijn" wel  geeffectueerd worden en de westelijke zijde van de Liemers splijten.

1936    Tussen Didam en Wehl wordt een betonweg aangelegd.

 

1936    Medio december besluit het gemeentebestuur van Wehl om de plaatselijke scholen in verband met de heersende griepepidemie tot na de kerstvakantie te sluiten.

1937    Begin 1937 wordt voor de vierde keer getracht om in Wehl een voetbalclub van de grond te krijgen. Nadat eerdere pogingen in 1914, 1919 en 1931 strandden, lukt het deze keer wel. Hoewel de omstandigheden verre van ideaal zijn, de kleedruimte is een oude tramwageon van de Gelderse Tramwegen, redt voetbalvereniging Concordia-Wehl het deze keer wel.

1937   Koningin Wilhelmina en haar schoonzoon Prins Bernhard bezoeken een militaire oefening in de Liemers. Op de weg van Wehl naar Zeddam worden de oefeningen gadegeslagen.

Wilhelmina (1880-1962)

1938    Op donderdag 3 maart wordt in Wehl een nieuw gemeentehuis geopend; de bouwkosten bedragen f 22.000,=.

Het gemeentehuis in Wehl Het gemeentehuis in Wehl wordt op 3 maart 1938 door de commissaris van de koningin geopend. Dit gemeentehuis doet ongeveer 55 jaar als zodanig dienst en wordt in 1992 verkocht. Het is nu in gebruik als kantoor van een verzekeraar.

1938    Met de huisvesting is het in de eerste helft van de 20e eeuw ook in Wehl soms nog erg slecht gesteld, zoals blijkt uit de Graafschap-Bode van 1938.

Uit de Graafschapbode (1938): "In de gemeente Wehl aan een smal wegje naar Nieuw-Wehl staat een steenen schuurtje: vier muren en een dak. Een vloer bezit het kot niet, evenmin behoorlijke vensters, of men zou de met planken dichtgespijkerde gaten voor zoodanig moeten houden. Van de dakpannen zijn er velen door de lieve jeugd stuk  gegooid en de deuren kan men kwalijk nog zoo noemen ( ). Reeds ongeveer 10 jaar leeft Dien Damen hier (  )." Vergelijkbare toestanden kan men in de eerste helft van de 20e eeuw nog overal aantreffen.

 

1938    De legendarische priester-redenaar Henri de Greeve SJ (1892 - 1974) richt de "Bond zonder Naam" op om de naastenliefde te bevorderen. Voor zijn wekelijkse radio-uitzending het Lichtbaken op zaterdagavond blijven veel katholieken ook in Wehl graag thuis.

De R.K. Kerk aan de Beekseweg in Wehl (1931)

 

1939    In de tuin van het broederklooster in Wehl wordt op 15 november een Mariakapelletje ingezegend door pastoor Holtslag. Ongeveer een halve eeuw later, in 1988, wordt het kapelletje verplaatst naar de Wilhelminastraat bij het zorgcentrum.

Mariakapeletje in Wehl

 

1939    Op zaterdagochtend 16 december breekt door onbekende oorzaak brand uit in de kapitale boerderij "Overdiek" van de familie Hebing in het Meerenbroek in Wehl.

De hevige brand, die door een oostenwind wordt aangewakkerd, richt enorme schade aan, die slechts gedeeltelijk door de verzekering wordt gedekt

 

1940    Willem F. G. L. Passtoors volgt Jhr. J. L. E. M van Nispen tot Sevenaer op als burgemeester van Wehl. Passtoors blijft burgemeester tot 1959 en wordt dan opgevolgd door Zeno M. Deurvorst.

J. van Nispen tot Sevenaer burgemeester: 1934 tot 1939

W. Passtoors burgemeester: 1940 tot 1959

 

1940    In het voorjaar van 1940 neemt de Duitse dreiging snel toe. Regelmatig vliegen Duitse vliegtuigen over de Liemers. In de nacht van 10 mei begint voor Nederland de Tweede Wereldoorlog. In de strijd aan de Grebbelinie bij Rhenen sneuvelt op 13 mei dienstplichtig soldaat Lambert Span (30 jaar) woonachtig in Stokkum, geboren in Wehl. Zijn lichaam is met andere gesneuvelde militairen op 18 mei vlak bij het riviertje de Grift gevonden en nog dezelfde dag op het ereveld (rij 6, graf 11) in Rhenen begraven. Ook Bernard Evers uit Nieuw-Wehl sneuvelt in de meidagen van 1940.

Lambertus B. Span (1909-1940)

1941    Op maandag 26 mei 1941 bezoekt aartsbisschop Mgr. Jan de Jong (1885 - 1955) de kostschool in Wehl.  Gedurende de Tweede Wereldoorlog geeft Mgr. de Jong op indrukwekkende wijze leiding aan het R.K. verzet tegen de Duitse bezetter. Zo vaardigt hij een door pater Titus Brandsma ontworpen verbod uit over het plaatsen van N.S.B-advertenties in R.K. dagbladen. Na de oorlog wordt hij in februari 1946 door de paus tot kardinaal benoemd waarmee hij de allereerste Nederlandse kardinaal sedert de reformatie wordt.

1941    De gemeente Wehl koopt het Huis Broekhuizen om dienst te doen als ambtswoning voor de burgemeester. Dertig jaar later doet de gemeente het huis weer van de hand.

Het rijksmonument Broekhuizen in Wehl

1942    Ook in Wehl gaan de mensen in de eerste maanden van 1942 gebukt onder barre winterse omstandigheden in de koudste winter sedert 1789. De periode 18-27 januari 1942 is de koudste periode van tien dagen in de 20e eeuw. In de nacht van 26 op 27 januari worden minima gemeten van ongeveer -25 graden C. Mensen doen er alles aan om de kachels brandend te houden. De koude blijft tot in de derde week van maart.

1943    De op de hoek van de Didamseweg en de Jhr. De Bellefroidweg wonende Joodse dorpsgenoten Saartje en Betje Sloesser worden op 14 mei 1943 in Sobibor vermoord. Hun neef Levi Sloesser, die in eerste instantie door onder te duiken aan de Duitse deportatie weet te ontsnappen, wordt later door een landwachter als nog gearresteerd en overlijdt in februari 1945 in Vaihingen.

Levi Sloesser (1900-1945)

1944    Vooral in de maanden september en november krijgt Wehl te maken met oorlogsgeweld. Bombardementen verwoesten en beschadigen een aantal panden.  

Stationskoffiehuis in Wehl (1930) Het naast het station gelegen koffiehuis wordt door bombardementen in november en december zodanig beschadigd, dat het na de oorlog afgebroken is.

1945    Eind maart wordt de echtgenote van NSB-burgemeester Tolhoek van Wehl dodelijk getroffen door een blindganger, geworpen uit een Engelse bommenwerper. Ook de heer F. van Embden behoort tot de dodelijke slachtoffers.

1945    Op maandag 19, woensdag 21 en vrijdag 23 maart wordt Doetinchem gebombardeerd door Britse vliegtuigen waardoor het stadshart zwaar wordt beschadigd. Bijna tweehonderd mensen komen om het leven. Mogelijk zijn de Duitse plaatsen Isselburg en Anholt het eigenlijke doelwit, maar waarschijnlijker is dat een in Doetinchem aanwezige Duitse troepenmacht getroffen moet worden.

1945   Op 1, 2 en 3 april wordt Wehl en omgeving door Canadezen bevrijd van de Duitse overheersing.  Vooral op Tweede Paasdag, 2 april, is er een felle strijd. Ten oosten van Wehl leveren Canadezen slag met de Duitsers die zich fel verzetten. Hierbij sneuvelen op Wehls grondgebied ongeveer 25 zeer jonge onvoorbereide Duitse soldaten. Op 3 april is de gehele gemeente Wehl bevrijd.

1947    Met 86 vorstdagen is 1947 de strengste winter van de 20e eeuw. Sinds mensenheugenis veroorzaken koude winters grote problemen. De snijdende vrieswind waait door de eenvoudige niet geisoleerde woningen en dorpen worden onbereikbaar. Vaak wordt melding gemaakt van afgevroren oren en ledematen, soms ook van mensen die doodvriezen. Andere zeer koude winters sedert 1870 zijn 1871, 1880, 1891, 1929, 1940, 1942, 1956 en 1963 geweest.

1947    Uit het landbouwkundig rapport over de Liemers blijkt dat de gemiddelde grootte van een boerenbedrijf in Angerlo 14 ha., in Didam 7 ha., in Duiven 12 ha., in Herwen en Aerdt 15 ha., in Pannerden 16 ha., in Wehl 7 ha., in Westervoort 9 ha. en in Zevenaar 8 ha. bedraagt.

      Het binnenhalen van de oogst in de Liemers omstreeks het midden van de 20e eeuw
 

1948    In Nieuw-Wehl wordt schutterij De Eendracht opgericht. Pastoor Van Ooyen staat hier niet achter en neemt het initiatief om schuttersgilde Koningin Juliana op te richten, hetgeen op 11 augustus 1948 een feit wordt. In de huidige tijd (21e eeuw) is schuttersgilde de schietvereniging Juliana.

1949    Meer dan zevenduizend bezoekers uit de Liemers  luisteren op een stralende zondag (14 augustus) op een terrein in Nieuw-Dijk bij Didam in de openlucht naar een preek van de uiterst populaire priester-redenaar Henri de Greeve. Een van de vermaarde uitspraken van pater de Greeve is: "Verbeter de wereld, begin bij jezelf".

Henri de Greeve (1892 - 1974), priester, publicist, radiospreker en oprichter van de Bond Zonder Naam (B.Z.N.)

 

1951    Op woensdag 1 augustus wordt schutterij St. Martinus opgericht. De oprichtingsvergadering van de schutterij, die oorspronkelijk stamt uit De Tol, een buurtschap tussen Wehl en Kilder, vindt plaats in cafe De Piethaan.

De Piethaan

 

1952    In de tweede helft van de twintigste eeuw verandert er ook in Wehl op boerenbedrijven veel. In snel tempo worden landarbeiders, boerenknechten en trekdieren vervangen door machines. Veel werk gaat verricht worden door loonbedrijven.

Het maaien van rogge in Wehl (1936)

 

1953    De barakken, die beginjaren veertig gebouwd zijn voor de arbeiders, die graafwerkzaamheden verrichten voor de kanalisatie van de Oude IJssel en gedurende de laatste oorlogsdagen ook gebruikt zijn voor evacuees uit de Betuwe, worden ingezet voor de opvang van Molukkers. Het complex is in gebruik tot 1965, in welk jaar de laatste Molukkers van "De Kemp" vertrekken.

1954    Pastoor Janssen wijdt in Didam de nieuwe Sint Martinus Mulo (later MAVO) in. De school vervult een streekfunctie; ook uit Beek, Loerbeek en Wehl komen leerlingen naar deze school.

De leerkrachten van de Didamse Mulo in 1966 Zittend v.l.n.r:  Raats, Breukers (hoofd),  Bramer en Van Roosmalen  Staand: kapelaan Vernooy, Jaspers, Hemmelder, Harmsen, Schonis (hoofd vanaf 1972) en Wapereis.

1955    In januari is sprake van grote wateroverlast. Een omvangrijk gebied tussen Wehl en Angerlo staat onder water.

1956   In Wehl  gaat een R.K. Lagere Landbouwschool, met als hoofd M.H. Engels (1912 - 1993), van start.

1957    Omstreeks deze tijd wordt de in 1891 door de Eltense molenaar Scholten in Wehl gebouwde molen gesloopt.

De Molen van Scholten  kort voor de sloop

 

1958    De dorpskern van Wehl wordt aangesloten op waterleiding. In vergelijking met andere Liemerse dorpen is Wehl relatief laat: Duiven en Westervoort krijgen in  1952 water, Spijk in 1953, Angerlo in 1954, Groessen in 1954, Loo in 1954, Pannerden in 1954, Aerdt in 1961 en Herwen in 1961.

Wehl, 1955 (Ad Dekkers, Liemers Museum)

1959   Op dinsdagmiddag 31 maart vindt in de buurtschap Nieuw-Wehl een tragisch ongeval plaats. Het driejarige jongetje B. Heitink, dat naast zijn vader op een boerenkar zit, wordt door een trap van een paard gedood.

1960   Op dinsdagavond 12 april brandt de kapitale boerderij van de familie B. Kaal in Wehl tot de grond toe af. Het vuur dat ontstaat in het achterhuis grijpt aangewakkerd door een straffe wind razend snel om zich heen, waardoor de brandweer weinig kan uitrichten. De totale schade bedraagt tweehonderdduizend gulden.

1961    Theodorus (Theo) G. A. Hendriksen (1907 - 2001) wordt in 1961 op voordracht van kardinaal Alfrink hulpbisschop van Utrecht. Theo Hendriksen is geboren in 1907 in Nieuw-Wehl, als oudste zoon in een katholiek gezin van vijftien kinderen. Op dertienjarige leeftijd in 1920 begint hij het kleinseminarie in Culemborg en in 1932 voltooit hij de priesteropleiding aan het grootseminarie te Rijsenburg. Hij sterft op 20 december 2001 in Utrecht.

 

1961    Op donderdag 28 september 1961 geeft de gemeenteraad van Wehl aan de weg, die loopt van de Groenestraat naar de Graaf Von der Goltzstraat, de naam "Baron van Lamsweerdestraat".  Baron van Lamsweerde was burgemeester van Wehl van 1854 tot 1893 en daarmee de langstzittende burgemeester in de geschiedenis van de gemeente. Aan het eind van zijn burgemeesterschap in 1893 schonk hij zijn woonhuis, aan de Keppelseweg 29,  aan de zusters Dominicanessen, zodat deze een school konden stichten.

 

1962    Aan het begin van 1962 gaat dokter Th. A. Blom, vanaf 1925 huisarts in Wehl, met pensioen. Blom is de eerste arts geweest, die zijn hele werkzame leven Wehl trouw is gebleven. Voor 1925 verbleven huisartsen een relatief gering aantal jaren in Wehl. Als geen arts tevoren voelde Blom zich Wehlenaar met de Wehlenaren. Na zijn pensionering vertrekt hij met zijn gezin naar Bilthoven, waar hij op vrijdag 24 oktober 1969 overlijdt.

Vanaf 1936 tot zijn pensionering is bovenstaand pand (ontworpen door architect J. van den Hurk uit Didam) aan de Keppelseweg de praktijkwoning van dokter Blom.

 

1962   Op donderdagochtend 22 maart ontstaat brand in de boerderij van de familie Buiting in de buurtschap Kleindorp in Wehl. De vlammen grijpen zo snel om zich heen dat de boerderij volledig vlam vat.

1963    Het in het begin van de dertiger jaren gebouwde Mariaklooster in Nieuw-Wehl wordt in 1963 verkocht aan de Stichting Samivoz in Den Bosch, die er een instituut start voor geestelijk gehandicapten onder de naam Fatima.

Zusters van  het Mariaklooster in Wehl (1932)

1963    Vrij onverwacht overlijdt in het St. Josefziekenhuis in Doetinchem op donderdag 14 maart Henricus A.J. Smals, pastoor van de Sint Martinusparochie in Wehl. Op maandag 18 maart wordt hij op het R.K. kerkhof in Wehl begraven. De op 15 oktober 1886 in Pannerden geboren Henricus Smals wordt op 15 augustus 1911, in deze tijd de feestdag van Maria Hemelvaart, tot priester gewijd. Daarna wordt hij achtereenvolgens kapelaan in Vasse en Mander, Denekamp en Laren. In 1929 wordt hij pastoor te Harreveld en vanaf 28 januari 1944 tot zijn dood in Wehl. Pastoor Smals heeft zijn priesterschap altijd in grote blijmoedigheid beleefd.

1964   De ontdekking van het Groningse aardgas in Slochteren in 1959 veroorzaakt in de jaren zestig ook ingrijpende gevolgen voor de energievoorziening in de Liemers, waardoor kolenkachels ook in Wehl snel tot het verleden behoren.

Minister Andriessen brengt op 9 juli 1964 een werkbezoek aan het  Zevenaarse Broek (Zweekhorst), waar op dat moment een belangrijke aardgasleiding wordt aangelegd.

 

1965    Als gevolg van concurrentie van Doetinchem en Didam gaat de varkensmarkt in Wehl ter ziele.

1966    Omstreeks deze tijd worden in veel katholieke kerken ook in de Liemers beelden uit de R.K. kerk verwijderd. Ook in Nieuw-Wehl vindt de pastoor dat kerkbeelden achterhaald zijn en uit de kerk verwijderd moeten worden. Parochianen, die het niet met deze "moderne" pastoor eens zijn, laten vervolgens kerkbeelden in de plaatselijke carnavalsoptocht meerijden. De woedende pastoor geeft de koster vervolgens de opdracht om de beelden te vernietigen. De koster doet dit echter niet maar begraaft ze. Wanneer omstreeks 1990 deze beeldenstorm tot bedaren is gekomen, worden de beelden weer opgegraven en na reastauratie in de kerk teruggeplaatst.

1967    Bij verkiezingen voor de Tweede Kamer der Staten Generaal behaalt de Boerenpartij van boer Koekoek in Wehl ruim 19% van de stemmen. Een teken dat vooral veel boeren ontevreden zijn met het door de landelijke politiek gevoerde beleid.  

1968   De zuivelfabriek ("botterfabriek") in Wehl, opgericht in 1894, fuseert met Andi (Zuivelvereniging Angerlo-Dieren). Het blijkt het begin van het einde want een jaar later sluit de zuivelfabriek in Wehl voorgoed.

Zuivelfabbriek in Wehl (1920)

1969    In Bilthoven overlijdt op vrijdag 24 oktober op 71-jarige leeftijd dokter Blom, huisarts in Wehl van 1925 tot 1962.

Theodorus Blom is voor Wehl een markant huisarts geweest, die zich met hart en ziel heeft ingezet voor de lijdende mens. Hij is zeer invloedrijk. Bij de overgrote meerderheid van de Wehlse bevolking is hij zeer geliefd. Voor sommigen geldt hij als een controversieel mens. Kort na het overlijden van Blom wordt in Wehl een straat naar hem genoemd.

1970     Nadat omstreeks 1970 het enthousiasme voor deelname aan processies afneemt, wordt besloten om in Wehl slechts eens per twee jaar, op de eerste zondag na Pinksteren, een processie te houden.

Wehlse processie in 1930 Tot ver in de tweede helft van de 20e eeuw vindt in Wehl jaarlijks de processie in volle glorie plaats. Het is de tijd van "het rijke roomse leven": Grote bogen, vlaggen en meibomen sieren de straten.  Vanaf 1970 neemt de belangstelling echter af, waardoor de eeuwenoude traditie in sterk afgeslankte vorm nog maar om het jaar plaatsvindt.

 

1971    In Wehl houdt de Christelijke School na ruim veertig jaar op te bestaan. De School met de Bijbel, in 1929 van start gegaan, wordt samengevoegd met de plaatselijke St. Hendricusschool.

De School met de Bijbel in Wehl

 

1971    Op het sportveld van Wehl  voetballen voor het eerst dames een voetbalwedstrijd. Onder zeer grote publieke belangstelling spelen dames van Concordia, onder leiding van coach Teun Segers, tegen de dames van Kilder, die met 2-0 weten te winnen. De dames, die in de jaren zeventig bij de damesafdeling van Concordia spelen, zijn o.a. Marijke Kemperman, Leny  en Dorry Hoksbergen, Hanny Kock, Annie Teunissen, Frida Volman, Betsie Peters en Gerda Rutjes.

Voetballende dames bij vv Concordia omstreeks 1973

 

1972    Op zondag 5 november 1972, viert Mgr. Th. G. A. Hendriksen (1907 - 2001), geboren te Wehl en de eerste bisschop uit deze gemeente zijn 40-jarig priesterschap. Op donderdag 28 september 1972 besluit de gemeenteraad om de Deutseweg op die heugelijke datum de naam "Mgr. Hendriksenstraat" te geven.  Theo Hendriksen is geboren in 1907 in Nieuw-Wehl, als oudste zoon in een katholiek gezin van vijftien kinderen. Op dertienjarige leeftijd in 1920 begint hij het kleinseminarie in Culemborg en in 1932 voltooit hij de priesteropleiding aan het grootseminarie te Rijsenburg. Hij sterft op 20 december 2001 in Utrecht

Grafmonument mgr. Hendriksen  op begraafplaats Sint Barbara in Utrecht

 

1973    Begin april vinden spelende kinderen in de bosrijke omgeving van kasteel Keppel een plastic boodschappentas waarin een babylijkje. Het blijkt te zijn van een 17-jarig meisje uit Wehl. Niemand in haar omgeving, ook haar ouders niet, was op de hoogte van haar zwangerschap. In de ouderlijke woning baarde ze in eenzaamheid het kindje, terwijl haar ouders dachten dat hun dochter ziek op bad lag. Direct na de geboorte wurgde de wanhopige moeder de pasgeborene met een zakdoek.

1974    Op donderdag 10 oktober 1974 geeft de gemeenteraad van Wehl aan de nieuwe straat in het bestemmingsplan "Nieuw-Wehl II" de naam "Deutseveldweg" omdat het gebied waar het bestemmingsplan ligt in de 18e eeuw vermeld wordt als "Das Deutsche Feldt". 

1975    Door het gereedkomen van de rondweg, Didam - Doetinchem met aftakking naar Kilder, mijdt het doorgaande verkeer de dorpskom van Wehl. Gelijktijdig komen in de gemeente Wehl de eerste verkeerslichten. 

1975    Op 1 november sluit confectiebedrijf Berghaus in Wehl en Ulft, waardoor 350 mensen zonder werk komen. 

1976    Op zondag 30 mei 1976 behaalt de Wehlse voetbalvereniging Concordia na een 1-0 overwinning op Rheden de K.N.V.B.-beker van het district Oost. Trainer van het winnende elftal is Jan Teunissen, de spelers zijn: Geert Teunissen, Eef van Hal, Jos Bles, Bart Keurentjes, Rene Rosmuller, Tonnie Huijbers, Joop Kuppens, Wim Pollmann, Jan Peters, Ben Rensen, Henk Kelderman, Adrie Koster en keeper Theo Smeenk.

1978    Op eerste paasdag, 2 april 1978, ontdekt landbouwer Bongers in de Weemstraat in Wehl een babylijkje. Het pasgeboren jongetje, dat in een badlaken is gewikkeld, moet blijkens het sectierapport ter plaatse zijn overleden. 

1979   Drs. J.W.A.M. Verlinden (1941 - 2012) wordt, naar later blijkt, de voorlaatste burgemeester van de gemeente Wehl. Hij blijft in deze functie tot 1986, in welk jaar hij burgemeester wordt van de gemeente Renkum.

Jan Willem Verlinden (1941 - 2012)

1984    Begin januari 1984 zoekt  in de bossen rondom Wehl een peloton van de M.E. vergeefs naar de 70-jarige B. Harmsen uit Wehl.  Op 10 januari 1984 wordt zijn stoffelijk overschot gevonden in het haventje van het dorpje Dornick (gemeente Enmmerich). Harmsen werd sedert 28 december 1983 vermist toen hij per fiets op weg was naar zijn verzekeringsagent in Zeddam. Een misdrijf wordt uitgesloten geacht. 

1985   Op maandag 15 juli 1985 is het exact honderd jaar geleden dat de spoorlijn, die Wehl met Zevenaar en Winterswijk verbindt, werd geopend.

Wehl, Weg naar het Station, jaren dertig.

 

1986    De laatste kloosterzusters verlaten het Rosaklooster in Wehl. Het klooster, oorspronkelijk een in 1893 door burgemeester Henri Baron van Lamsweerde gebouwd woonhuis, is in latere jaren door hem geschonken aan de Zusters Dominicanessen onder de voorwaarden dat het naar zijn zus Rosa wordt genoemd en altijd aan een goed doel verbonden dient te blijven. In 2011 gaat in het voormalig klooster een tehuis voor daklozen van start.

Rosaklooster in Wehl (1940)

1987    Roeland van den Boorn wordt burgemeester van Wehl. Hij blijft dit tot de gemeente Wehl op 1 januari 2005 opgaat in de gemeente Doetinchem waardoor hij de geschiedenis ingaat als de allerlaatste burgemeester van Wehl.

1988    Op donderdag 21 april 1988 besluit de gemeenteraad van Wehl om het plein/plantsoen bij de RABO-bank te noemen naar broeder Alipius. Op deze wijze wil de raad haar waardering uitspreken voor de vele decennia dat Alipius Bekkers (1909 - 1984) zich als onderwijzer, EHBO-docent, koordirigent, jeugdleider en plaatselijk historicus heeft ingezet voor de lokale gemeenschap.

1988    Op zaterdag 25 juni wordt het Nederlands voetbalelftal  Europees kampioen na een 2-0 overwinning op Rusland in het Olympiastadion in Munchen. De stemming in heel Nederland is uitgelaten. Ook in Wehl heerst euforie met overal feestende mensen en toeterende auto's.

Uitgelaten sfeer in Amsterdam juni 1988

1989    Op 21 maart 1989 wordt het gebouw van de "Boerenbond" in Nieuw-Wehl gesloten. Vele decennia heeft het een belangrijke plaats ingenomen in het sociale leven en was het een belangrijk trefpunt van boeren, waar zij hun producten aanboden en hun inkopen deden.  

1991    Het damesvoetbal van voetbalvereniging Concordia splitst zich af en op 1 juli wordt in Wehl de vrouwenvoetbalvereniging FC Gelre opgericht.

Elftalfoto, eerste seizoen van FC Gelre (1991/1992)

 

1992    In Wehl wordt een nieuw gemeentehuis in gebruik genomen. Het is het derde en tevens het laatste gemeentehuis in de geschiedenis van Wehl, dat dertien jaar later ophoudt een zelfstandige gemeente te zijn.

Gemeentehuis van Wehl omstreeks 1999

1994     Begin september wordt bakker Hans Som uit Wehl in het Oostenrijkse Wels Europees kampioen broodbakken.

 

1996   Muziekvereniging A.M.D.G. uit Wehl viert haar honderdjarig bestaan. Ter gelegenheid hiervan verschijnt de uitgave "100 Jaar A.M.D.G.". A.M.D.G. opgericht in 1896 is de afkorting van Ad Majorem Dei Gloriam, hetgeen betekent "tot meerdere eer van God". Zoals de naam al doet vermoeden, is de muziekvereniging in eerste instantie opgericht om kerkelijke festiviteiten op te luisteren. Vanaf het midden van de 20e eeuw zijn het vooral wereldse festiviteiten waaraan de vereniging een bijdrage levert.

 

1997    De in 1986 door molenaar Henk Ruyling van de familie Senders gekochte molen "Bernadette" in Wehl wordt grondig gerestaureerd.

 

1998    Bij het eeuwenoude hagelkruis aan de Hagelkruisweg in Wehl wordt op zondag 15 november 1998 een monument geplaatst, dat de afhankelijkheid ook van de moderne mens aan de natuur en de grote waarde van het dagelijks brood levend moet houden. Het hagelkruis in Wehl, een lange houten paal van ongeveer tien meter hoog met daarop een Grieks kruis, wordt reeds in 1753 vermeld.

Hagelkruizen werden geplaatst na een misoogst door hagel en/of storm. In Wehl zijn tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw op Hemelvaartsdag en de eerste zondag van september (de Wehlse Umdracht) processies gehouden. Bij het hagelkruis werd dan gerust, gepreekt en gebeden. Ook werden bij het hagelkruis brooduitdelingen gehouden..

2000    De voormalige stoomtimmerfabriek aan de Stationsweg in Wehl wordt rijksmonument voor Cultureel Erfgoed. De in sobere jugendstil-vormen in 1907 door Th.W.A. Damen (1876 - 1956) gebouwde fabriek is aan het eind van de 20e eeuw gerestaureerd. De vestigingsplaats bij het station was destijds gekozen vanwege de transportmogelijkheden: het gezaagde hout werd per trein naar Limburg vervoerd waar het in de mijnen werd gebruikt als stuthout voor de mijngangen.

De in 1998 gerestaureerde stoomtimmerfabriek van Th. W.A. Damen

 

2001    Op donderdag 20 december 2001 overlijdt op bijna 95 jarige leeftijd in Utrecht Theodorus (Theo) G. A. Hendriksen (1907 - 2001), de eerste in Wehl geboren bisschop.  Bij de viering van zijn 40-jarig priesterschap in het najaar van 1972 besloot de gemeenteraad van Wehl een weg, tot dan toe geheten Deutseweg, de naam "Mgr. Hendriksenstraat" te geven.

Grafmonument mgr. Hendriksen  op begraafplaats Sint Barbara in Utrecht

 

2004     Op vrijdagmiddag 2 januari wordt onze regio opgeschrikt door een lafhartige moord. De 56-jarige eigenaar van het eeuwenoude Montferland in Zeddam, Henk Zinger, wordt tijdens een brute overval door messteken gedood. De 33-jarige dader, afkomstig uit Havelte, wordt enige maanden later veroordeeld tot 7 jaar gevangenisstraf en tbs.

Hotel Montferland / Graaf van den Bergh in Zeddam (2012)

 

2005    Wehl houdt op een zelfstandige gemeente te zijn en wordt ten gevolge van een gemeentelijke herindeling bij Doetinchem gevoegd.

Het Liemerse Wehl wordt deel van het Achterhoekse Doetinchem

2008    Bij de dodenherdenking op 4 mei houdt ook de burgemeester van de Duitse zustergemeente Raesfeld een toespraak.

2009    De brandweer in Wehl viert haar 150-jarig bestaan. 

2010    Op zondag 4 april wordt voetbalvereniging De Graafschap na een 3-2 overwinning op Go-Ahead Eagles uit Deventer kampioen van de Eerste Divisie en promoveert naar de Eredivisie.

De Graafschap kampioen van Eerste Divisie

 
2011    Op 12 februari overlijdt Jasper W. van Keulen (1984 - 2011), zoon van de uit Zevenaar afkomstige Haagse huisarts Will van Keulen ten gevolge van een noodlottig verkeersongeval in Milaan. Jasper is een uitzonderlijk talent: op 23 jarige leeftijd is hij arts waarna hij zich specialiseert tot vaatchirurg. In het kader van zijn aanstaande promotie vertoeft Jasper tijdelijk in het buitenland als het tragische ongeluk hem overkomt. Zijn gedrevenheid, gepaard met empathie, tomeloze energie en intelligentie hebben zijn leven gekenmerkt. Tegelijkertijd was hij bezig om in een welhaast logaritmische versnelling de wereld te verkennen. 
Jasper is een verre nakomeling van Nicolai / Nicolaas Banning en Derres Moermans, die omstreeks 1800 in Wehl leven. 

Jasper * Den Haag, 2 april 1984 na een turbulent stralend leven overleden ten gevolge van een noodlottig ongeval op 12 februari 2011 in Milaan

Jasper kort voor zijn dood bij het beoefenen van zijn geliefde sport in het universiteitselftal van Yale (USA) Ook in sportief opzicht heeft Jasper gestraald.

2011    Ondanks de inspanningen van het actiecomite "Wehl Pikt Het Niet", dat ruim drieduizend handtekeningen heeft verzameld gaat in augustus 2011 de daklozenopvang Domus van het Leger des Heils in het voormalige Rosaklooster in Wehl van start. Het klooster is oorspronkelijk een in 1893 door de Wehlse burgemeester Henri Baron van Lamsweerde gebouwd woonhuis dat in latere jaren is geschonken aan de Zusters Dominicanessen.

Voormalig Rosaklooster (2008)

 

2014    In augustus 2014 is het exact een eeuw geleden dat een aantal jongeren de eerste voetbalvereniging in Wehl hebben opgericht. De club krijgt in 1914 de naam Sparta en tot de oprichters behoren Jan Derk Kraayenbrink, Jan Manschot, Harrie Polman en Jan Sanders. Na enige jaren gaat Sparta ter ziele, maar korte tijd later omstreeks 1919 wordt een nieuwe club gevormd onder de naam Concordia. De allereerste jaren voetbalt Concordia op een veld in het Wehlse bos, het Stilliwald.

Het elftal van Concordia Wehl in 1921, "das war einmal".